Στο άρθρο αυτό θα δούμε τις θέσεις των αστερισμών και των ουράνιων σωμάτων κατά τη διάρκεια του Ιανουαρίου 2025.
Νωρίς το πρωί
Τα ξημερώματα του Ιανουαρίου, προτού ο Ήλιος ανατείλει, εντοπίζουμε στον ουρανό στα ανατολικά γνωστούς αστερισμούς του καλοκαιριού. Όσο περνούν οι μήνες, οι αστερισμοί αυτοί θα ανατέλουν ολοένα και νωρίτερα από τον Ήλιο, μέχρι να φτάσουν το καλοκαίρι να είναι ορατοί τα βράδια. Για την τρέχουσα περίοδο, μπορούμε να τους παρατηρήσουμε για λίγη ώρα στα ανατολικά, προτού ο Ήλιος ανατείλει και τους «κρύψει» με το φως του.
Ο ένας από τους αστερισμούς αυτούς είναι ο αστερισμός του Ηρακλή. Ο εντοπισμός του είναι σχετικά εύκολος, καθώς αποτελείται από ένα κεντρικό μεγάλο τραπέζιο, που αποτελείται από τέσσερα λαμπρά άστρα. Ο Ηρακλής καταλαμβάνει μεγάλη έκταση στον ουρανό, καθώς πρόκειται για τον πέμπτο μεγαλύτερο αστερισμό από τους 88 που υπάρχουν συνολικά.
Κοντά στον Ηρακλή βρίσκεται ένας ακόμη αστερισμός, λιγότερο γνωστός. Πρόκειται για τον 13ο ζωδιακό αστερισμό, τον Οφιούχο. Οι 13 ζωδιακοί αστερισμοί είναι αυτοί από τους οποίους διέρχεται η εκλειπτική και πάνω στους οποίους προβάλλεται ο Ήλιος κατά τη διάρκεια ενός έτους. Στον αστερισμό του Οφιούχου εντοπίζεται ένα υπόλειμμα έκρηξης supernova, το «Kepler’s supernova». Ονομάστηκε έτσι διότι ανακαλύφθηκε από τον Γερμανό αστρονόμο Johannes Kepler το 1604. Ο Kepler κατέγραφε τις παρατηρήσεις του από αυτό επί ένα χρόνο, και το υπόλειμμα της έκρηξης supernova μελετάται ακόμη και σήμερα, καθώς σχετίζεται με μία από τις πιο πρόσφατες εκρήξεις supernova που μπόρεσαν να παρατηρηθούν με γυμνό μάτι.
Πάνω αριστερά: Απεικόνιση στις ακτίνες Χ. Με μπλε και πράσινο χρώμα έχει χρωματιστεί το θερμότερο αέριο του υπολείμματος.
Πάνω κέντρο: Απεικόνιση στο ορατό τμήμα του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος. Με κίτρινο έχει χρωματιστεί το πυκνό άεριο.
Πάνω δεξιά: Απεικόνιση στο υπέρυθρο. Με κόκκινο χρωματίζεται το θερμό άεριο που εκπέμπει σε αυτό το τμήμα του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος.
Στην κάτω σειρά φαίνονται σε μεγέθυνση οι περιοχές που βρίσκονται στα πράσινα ορθογώνια πλαίσια.
Εικόνα: NASA/ESA/R. Sankrit and W. Blair (Johns Hopkins University)
Την ίδια περίοδο της ημέρας στα νοτιοανατολικά βρίσκεται και ο πλανήτης Ερμής, σε χαμηλό ύψος από τον ορίζοντα.
Λίγο μετά τη δύση του Ηλίου
Κοιτώντας νοτιοδυτικά μετά το ηλιοβασίλεμα εντοπίζουμε την λαμπρή Αφροδίτη και τον Κρόνο. Οι δύο πλανήτες θα είναι ορατοί για λίγες ώρες μετά τη δύση του Ηλίου. Μάλιστα, ολόκληρο τον Ιανουάριο θα βρίσκονται σχετικά κοντά στον ουρανό και ειδικά στα μέσα του μήνα, δίνοντάς μας την ευκαιρία για την κοινή παρατήρηση και φωτογράφισή τους. Μάλιστα, η Αφροδίτη στις 10 του μηνός θα βρεθεί σε μέγιστη ανατολική αποχή, δηλαδή θα φαίνεται στον ουρανό να απέχει τη μέγιστη απόσταση από τον Ήλιο.
Την ίδια ώρα, στα δυτικά – νοτιοδυτικά εντοπίζουμε έναν μικρό και λιγότερο γνωστό αστερισμό, αυτόν του Δελφινιού. Αν και η παρατήρησή του είναι πιο δύσκολη λόγω του μικρού του μεγέθους και των πιο αμυδρών του άστρων, το σχήμα του είναι αρκετά χαρακτηρηστικό οπότε πρόκειται για έναν σχετικά εύκολα αναγνωρίσιμο αστερισμό, αν οι συνθήκες ορατότητας είναι καλές.
Στον αστερισμό αυτό βρίσκεται ένα διπλό αστρικό σύστημα, το γ του Δελφινιού. Αποτελείται από ένα κίτρινο – λευκό άστρο που ανήκει στην κύρια ακολουθία, όπως ο Ήλιος μας, και από ένα πορτοκαλί που ανήκει στον κλάδο των υπογιγάντων αστέρων. Η περίοδος περιφοράς των δύο αυτών άστρων γύρω από το κοινό κέντρο μάζας τους εκτιμάται πως είναι ίση με περίπου 3.000 έτη. Το διπλό σύστημα φαίνεται σαν ένα αστέρι με γυμνό μάτι. Ωστόσο, αρκεί ένα μικρό ερασιτεχνικό τηλεσκόπιο για να διαχωριστούν και να παρατηρηθούν τα δυο του μέλη.
Τη νύχτα
Στο άρθρο του Δεκεμβρίου είδαμε κάποια πράγματα για τον αστερισμό του Ωρίωνα. Γνωρίσαμε τα λαμπρότερα άστρα του και το γνωστό Νεφέλωμα του Ωρίωνα. Ο αστερισμός αυτός, όμως, περιλαμβάνει πολλά ακόμη εντυπωσιακά άστρα και ουράνια αντικείμενα.
Στο κέντρο του αστερισμού εντοπίζουμε τρεις πολύ λαμπρούς αστέρες στη σειρά που αποτελούν τη λεγόμενη «Ζώνη του Ωρίωνα». Πρόκειται για τους αστέρες Αλνιτάκ, Αλνιλάμ και Μιντάκα, οι οποίοι βρίσκονται περίπου στην ίδια ευθεία και πολύ κοντά μεταξύ τους.
Ένα ακόμα ιδιαίτερο και εντυπωσιακό νεφέλωμα στον ίδιο αστερισμό είναι το «Νεφέλωμα της Κεφαλής του Ίππου» (Horsehead Nebula), το οποίο ονομάζεται έτσι λόγω της μορφής του, καθώς μοιάζει με το κεφάλι ενός αλόγου. Είναι αρκετά πιο αμυδρό από το Νεφέλωμα του Ωρίωνα, και για την παρατήρησή του απαιτείται ο κατάλληλος εξοπλισμός. Θα το βρούμε λίγο χαμηλότερα από τον Αλνιτάκ. Στην ίδια περιοχή του ουρανού συναντάμε και το «Νεφέλωμα της Φλόγας» (Flame Nebula), σε απόσταση περίπου 1.350 ετών φωτός από τη Γη.
Δεξιά: Φωτογραφία του Νεφελώματος της Κεφαλής του Ίππου και του Νεφελώματος της Φλόγας (Εικόνα: astrobin.com)
Στον Ωρίωνα συναντάμε και το ανοιχτό αστρικό σμήνος NGC 2169, στο οποίο έχει δοθεί το ψευδώνυμο «Το σμήνος “37”» (The “37” cluster). Ο λόγος που αποκαλείται έτσι είναι επειδή τα λαμπρότερα άστρα που το αποτελούν φαίνεται να σχηματίζουν στον ουρανό τον αριθμό 37 όταν το σμήνος παρατηρείται μέσα από τηλεσκόπιο.
Δεξιά: Φωτογραφία του σμήνους “37” (Εικόνα: astrobin.com)
Στο νυχτερινό ουρανό του Ιανουαρίου εντοπίζουμε δύο ακόμη πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος, τον Άρη και τον Δία.
Ο Άρης θα μπορεί να παρατηρηθεί καθ’ όλη τη διάρκεια της νύχτας στον ουρανό. Ξεχωρίζει λόγω της μεγάλης του λαμπρότητας και του έντονου κόκκινου χρώματός του. Στις 13 του μηνός προς ξημερώματα 14ης Ιανουαρίου η Σελήνη, η οποία τότε θα βρίσκεται σε φάση Πανσελήνου, θα φανεί να διέρχεται στον ουρανό μπροστά από τον πλανήτη, αποκρύπτοντάς τον για αρκετά λεπτά. Στις 16 Ιανουαρίου θα έχουμε την ευκαιρία να παρατηρήσουμε τον κόκκινο πλανήτη καλύτερα από οποιαδήποτε άλλη βραδιά, καθώς θα βρεθεί σε αντίθεση. Εκείνο το βράδυ θα βρεθεί, δηλαδή, στο σημείο της τροχιάς του που απέχει λιγότερο από τη Γη, θα είναι ιδιαίτερα λαμπρός και θα ανατέλλει όταν ο Ήλιος θα δύει.
Ορατός αυτόν τον μήνα θα είναι και ο πλανήτης Δίας. Θα τον βρούμε στον αστερισμό του Ταύρου, κοντά στον λαμπρό αστέρα Αλντεμπαράν.
Απομακρυνόμαστε από τον Ωρίωνα και εντοπίζουμε τον αστερισμό του Βοώτη, με τον γνωστό αστέρα Αρκτούρο. Στον αστερισμό του Βοώτη βρίσκεται το ακτινοβόλο σημείο της βροχής μετεώρων «Τεταρτίδες» (η διεθνής ονομασία τους είναι Quadrantids). Τα μετέωρα αυτής της βροχής προέρχονται από τον αστεροειδή 2003 EH1. Πρόκειται για μικρά σωματίδια σκόνης που φλέγονται όταν εισέρχονται στην ατμόσφαιρα της Γης, προκαλώντας τα γνωστά σε όλους «πεφταστέρια». Η βροχή των Τεταρτίδων θα κορυφωθεί τη νύχτα της 3ης προς 4ης Ιανουαρίου.
Φάσεις της Σελήνης
Τέλος, σε ό,τι αφορά τη Σελήνη, αυτή θα βρίσκεται στη φάση του πρώτου τετάρτου στις 7 του μηνός. Η πανσέληνος παρατηρείται το βράδυ της 13ης προς 14ης Ιανουαρίου στον αστερισμό των Διδύμων. Η Σελήνη θα βρεθεί σε φάση τρίτου τετάρτου στις 21 του μηνός και σε φάση νέας σελήνης στις 29 Ιανουαρίου. Ωστόσο, κατά τη φάση της νέας σελήνης δεν μπορεί να παρατηρηθεί, καθώς το ημισφαίριο το οποίο είναι στραμμένο προς τη Γη δε φωτίζεται από τον Ήλιο.
Ακολουθεί πίνακας με την ορατότητα των πλανητών για αυτόν τον μήνα.
| Ερμής | Ορατός αυτόν τον μήνα στα ανατολικά πριν το ξημέρωμα |
| Αφροδίτη | Ορατή αυτόν τον μήνα στα δυτικά – νοτιοδυτικά μετά το ηλιοβασίλεμα, καλύτερα ορατή στις 10 του μηνός |
| Άρης | Ορατός ολόκληρο τον μήνα τη νύχτα, καλύτερα ορατός στις 16 του μηνός |
| Δίας | Ορατός ολόκληρο τον μήνα τη νύχτα |
| Κρόνος | Ορατός αυτόν τον μήνα στα δυτικά – νοτιοδυτικά μετά το ηλιοβασίλεμα |
Ακολουθεί εικόνα με τον αστροχάρτη του μήνα.
