Στο άρθρο αυτό θα δούμε τις θέσεις των αστερισμών και των ουράνιων σωμάτων κατά τη διάρκεια του Δεκεμβρίου 2024.
Νωρίς το πρωί
Στον ανατολικό ουρανό του Δεκεμβρίου πριν ξημερώσει εντοπίζουμε στον ουρανό τον μικρότερο πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος, τον Ερμή. Μεταβολές στην τροχιά του Ερμή γύρω από τον Ήλιο, που δεν περιγράφονται από το νόμο του Νεύτωνα για την βαρύτητα, αποτέλεσαν μια ισχυρή ένδειξη πως η θεωρία αυτή δεν ήταν πλήρης. Η Γενική Θεωρία της Σχετικότητας για τη βαρύτητα, η οποία διατυπώθηκε από τον Albert Einstein το 1915, είναι η πλέον καθιερωμένη θεωρία. Έχει κατορθώσει, πέρα από την ακριβή περιγραφή των μεταβολών στην τροχιά του Ερμή, να προβλέψει την ύπαρξη των βαρυτικών κυμάτων, τα οποία εντοπίστηκαν για πρώτη φορά 100 χρόνια αργότερα, το 2015. Η καλύτερη μέρα για την παρατήρηση του Ερμή θα είναι αυτή της 25ης Δεκεμβρίου, όπου ο πλανήτης θα βρεθεί σε μέγιστη δυτική αποχή. Θα απέχει, δηλαδή, τη μέγιστη απόσταση από τον Ήλιο στον ουρανό και θα είναι παρατηρήσιμος πριν χαράξει.
Στην ίδια περιοχή του ουρανού, λίγο ψηλότερα από τον Ερμή, βρίσκεται ο αστερισμός του Ζυγού. Περιλαμβάνει ένα ιδιαίτερα σημαντικό αστέρι, τον Μαθουσάλα. Το επίσημο όνομά του είναι HD 140283 και πρόκειται για το αρχαιότερο αστέρι που γνωρίζουμε. Υπολογίζεται πως σχηματίστηκε μόλις ένα δισεκατομμύριο έτη μετά το Big Bang. Η μελέτη του Μαθουσάλα, καθώς και άλλων αστέρων παρόμοιας ηλικίας, μπορεί να μας βοηθήσει να μάθουμε περισσότερα για τις συνθήκες που επικρατούσαν στο Σύμπαν στα πρώτα στάδια της ύπαρξής του.
Λίγο μετά τη δύση του Ηλίου
Κοιτώντας νοτιοδυτικά λίγο μετά το ηλιοβασίλεμα εντοπίζουμε στον ουρανό την Αφροδίτη. Η Αφροδίτη συχνά ονομάζεται και «αδερφός πλανήτης της Γης», λόγω κοινών χαρακτηριστικών τους, όπως το μέγεθος και η σύσταση του πυρήνα τους. Όμως η Αφροδίτη αποτελεί έναν πολύ εχθρικό κόσμο απέναντι στη ζωή όπως την ξέρουμε, σε αντίθεση με τη Γη. Αξίζει να σημειωθεί πως είναι ο θερμότερος πλανήτης του ηλιακού μας συστήματος, με θερμοκρασίες που αγγίζουν τους 464°C. Η δε ατμόσφαιρά της είναι αρκετά τοξική, καθώς αποτελείται κυρίως από διοξείδιο του άνθρακα και νέφη θειικού οξέος. Παρ’ όλα αυτά, στον ουρανό φαίνεται αρκετά λαμπρή και εντυπωσιακή, και από τα αρχαία χρόνια μάγευε τους ανθρώπους που την παρατηρούσαν.
Τη νύχτα
Τις νύχτες του Δεκεμβρίου θα μπορεί να παρατηρηθεί και ο πλανήτης Κρόνος. Θα τον εντοπίσουμε στον ουρανό κοιτώντας νότια μετά το ηλιοβασίλεμα και θα έχουμε την ευκαιρία να τον παρατηρήσουμε μέχρι και πριν τα μεσάνυχτα, όποτε και θα δύει. Εμφανίζεται σαν ένα λαμπρό άστρο στον ουρανό, αλλά ένα τηλεσκόπιο ή ακόμη κι ένα ζευγάρι κιάλια δίνει εντελώς διαφορετική εικόνα. Πλέον το «άστρο» φαίνεται καθαρά πως είναι ένας πλανήτης, του οποίου μάλιστα οι δακτύλιοι μπορούν να παρατηρηθούν. Με ισχυρότερο εξοπλισμό μπορούν να φανούν και δορυφόροι του Κρόνου, αλλά και χάσματα στους δακτυλίους του, δηλαδή περιοχές όπου φαίνεται να μην υπάρχουν δακτύλιοι. Το γνωστότερο, και ευκολότερα παρατηρήσιμο, είναι το «Χάσμα Cassini» (Cassini Division).
Δεξιά: Φωτογραφία του Κρόνου μέσα από τηλεσκόπιο (Εικόνα: astrobin.com)
Δύο ακόμη πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος, ο Δίας και ο Άρης, φαίνονται στον νυχτερινό ουρανό. Ο Δίας, μάλιστα, θα βρεθεί σε αντίθεση στις 7 Δεκεμβρίου, όποτε και θα είναι η καλύτερη βραδιά για την παρατήρησή του.
Κοιτώντας ανατολικά βλέπουμε τον αστερισμό των Διδύμων, στον οποίο βρίσκεται το ακτινοβόλο σημείο της βροχής μετεώρων «Διδυμίδες» (η διεθνής ονομασία τους είναι Geminids). Τα μετέωρα αυτής της βροχής προέρχονται από τον αστεροειδή 3200 Phaethon, ο οποίος έχει έντονα ελλειπτική τροχιά. Η βροχή των Διδυμίδων θα κορυφωθεί το βράδυ της 13ης Δεκεμβρίου. Η Σελήνη θα βρεθεί σε φάση Πανσελήνου μόλις δύο μέρες αργότερα, επομένως και το βράδυ της 13ης Δεκεμβρίου θα είναι ιδιαίτερα λαμπρή. Το έντονο φως της θα δυσκολέψει τον εντοπισμό μετεώρων. Παρ’ όλα αυτά, τα μετέωρα της βροχής των Διδυμίδων είναι συνήθως ιδιαίτερα λαμπρά και εντυπωσιακά, οπότε κάποια θα μπορέσουν να εντοπιστούν.
Ο Δεκέμβριος περιλαμβάνει μια ακόμη βροχή μετεώρων, αυτή των «Αρκτίδων» (η διεθνής ονομασία τους είναι Ursids). Το ακτινοβόλο σημείο της βροχής βρίσκεται στον αστερισμό της Μικρής Άρκτου, και τα μετέωρα προέρχονται από τον κομήτη Tuttle. Η βροχή των Αρκτίδων πρόκειται να κορυφωθεί τη νύχτα της 21ης προς 22ας Δεκεμβρίου.
Ένας πολύ γνωστός αστερισμός του χειμώνα, που ήδη έχει κάνει την εμφάνισή του στον νυχτερινό ουρανό, είναι ο αστερισμός του Ωρίωνα. Είναι ένας από τους πιο όμορφους και αναγνωρίσιμους αστερισμούς, λόγω του σχήματός του, των αστέρων μεγάλης λαμπρότητας που περιλαμβάνει καθώς και της έκτασης που καταλαμβάνει στον ουρανό.
Ο Ρίγκελ είναι ο λαμπρότερος αστέρας του Ωρίωνα και ο έβδομος ολόκληρου του νυχτερινού ουρανού. Έχει μάζα 21 φορές μεγαλύτερη από αυτή του Ήλιου και είναι 79 φορές μεγαλύτερος. Έχει επιφανειακή θερμοκρασία γύρω στους 12.100 βαθμούς Κέλβιν και ξεχωρίζει στον ουρανό λόγω του χαρακτηρηστικού του μπλε χρώματος. Μάλιστα, είναι ένας αστέρας αρκετά νεότερος από τον Ήλιο καθώς προσδιορίζεται πως σχηματίστηκε 7 με 9 εκατομμύρια χρόνια πριν. Η ηλικία του Ήλιου μας είναι γύρω στα 4,6 δισεκατομμύρια έτη.
Ο δεύτερος λαμπρότερος αστέρας του Ωρίωνα, ο Μπετελγκέζ, είναι ένας κόκκινος υπεργίγαντας αστέρας που βρίσκεται στα τέλη της «ζωής» του, η οποία πρόκειται να ολοκληρωθεί με μια τεράστια έκρηξη supernova.
Ο αστερισμός περιλαμβάνει ένα από τα γνωστότερα και ομορφότερα νεφελώματα του ουρανού, το «Νεφέλωμα του Ωρίωνα» (Orion Nebula/Messier 42). Στο νεφέλωμα ξεχωρίζουν 4 ιδιαίτερα λαμπρά άστρα, που σχηματίζουν ένα τραπέζιο, το «Τραπέζιο του Ωρίωνα». Το νεφέλωμα είναι ιδιαίτερα φωτεινό, και υπό καλές συνθήκες μπορεί να γίνει ορατό με γυμνό μάτι. Παρατηρείται, όμως, εύκολα και από την πόλη με κιάλια ή τηλεσκόπιο.
Δεξιά: Φωτογραφία του Νεφελώματος του Ωρίωνα (Εικόνα: Herbert Walter, astrobin.com)
Η μικρότερη μέρα του έτους, δηλαδή η μέρα κατά τη διάρκεια της οποίας ο Ήλιος μένει πάνω από τον ορίζοντα για το μικρότερο χρονικό διάστημα, για τους κατοίκους του βορείου ημισφαιρίου θα είναι αυτή της 21ης Δεκεμβρίου. Είναι η μέρα του χειμερινού ηλιοστασίου, η οποία σηματοδοτεί την έναρξη του χειμώνα στο βόρειο ημισφαίριο της Γης. Μετά την 21η Δεκεμβρίου, η χρονική διάρκεια παραμονής του Ήλιου πάνω από τον ορίζοντα ενός τόπου σταδιακά αυξάνεται. Αντίστροφα, στο νότιο ημισφαίριο η 21η Δεκεμβρίου είναι η μεγαλύτερη μέρα του έτους, και σηματοδοτεί την έναρξη του καλοκαιριού.
Φάσεις της Σελήνης
Τέλος, σε ό,τι αφορά τη Σελήνη, αυτή θα βρίσκεται στη φάση της νέας σελήνης την 1η του μηνός. Ωστόσο, κατά τη φάση της νέας σελήνης δεν μπορεί να παρατηρηθεί, καθώς το ημισφαίριο το οποίο είναι στραμμένο προς τη Γη δε φωτίζεται από τον Ήλιο. Το πρώτο τέταρτο παρατηρείται στις 8 Δεκεμβρίου και η πανσέληνος το βράδυ της 15ης του μηνός στα όρια των αστερισμών του Ταύρου και των Διδύμων. Η Σελήνη θα βρεθεί σε φάση τρίτου τετάρτου το βράδυ της 22ας προς 23ης Δεκεμβρίου. Θα ξαναβρεθεί σε φάση νέας σελήνης στις 31 Δεκεμβρίου, λίγο πριν το τέλος του έτους.
Ακολουθεί πίνακας με την ορατότητα των πλανητών για αυτόν τον μήνα.
| Ερμής | Ορατός αυτόν τον μήνα στα ανατολικά πριν το ξημέρωμα, καλύτερα ορατός την 25η του μηνός |
| Αφροδίτη | Ορατή αυτόν τον μήνα στα νότια – νοτιοδυτικά μετά το ηλιοβασίλεμα |
| Άρης | Ορατός ολόκληρο τον μήνα τη νύχτα |
| Δίας | Ορατός ολόκληρο τον μήνα τη νύχτα, καλύτερα ορατός στις 7 του μηνός |
| Κρόνος | Ορατός ολόκληρο τον μήνα από το ηλιοβασίλεμα μέχρι πριν τα μεσάνυχτα |
Ακολουθεί εικόνα με τον αστροχάρτη του μήνα.
