Το σκάφος Juno της NASA βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τον Δία από το 2016, με πρωταρχικό στόχο την παρατήρηση και μελέτη του γίγαντα πλανήτη. Από το 2021, έχει ξεκινήσει η επέκταση της αποστολής και το Juno παρατηρεί πλέον τους δορυφόρους του Δία. Ήδη έχει φωτογραφίσει και συλλέξει δεδομένα από δύο δορυφόρoυς του Γαλιλαίου, τον Γανυμήδη και την Ευρώπη1. Τώρα θα στραφεί προς τον τρίτο κύριο δορυφόρο του Δία, την Ιώ, η οποία αποτελεί το πιο ηφαιστειογενές και τεκτονικά ενεργό σώμα στο ηλιακό μας σύστημα.
Εικόνα: NASA/JPL/University of Arizona
Η Ιώ είναι ο τρίτος μεγαλύτερος δορυφόρος του Δία, με ακτίνα και μάζα λίγο μεγαλύτερες από αυτές της Σελήνης. Έχει την πιο εσωτερική τροχιά από τους υπόλοιπους δορυφόρους του Γαλιλαίου και ολοκληρώνει μία περιφορά γύρω από τον Δία σε λιγότερο από 2 ημέρες. Μορφολογικά, η Ιώ διαφέρει πολύ από τους υπόλοιπους δορυφόρους του Δία. Για παράδειγμα, η Ευρώπη και ο Γανυμήδης έχουν επιφάνεια που αποτελείται από ένα παχύ στρώμα πάγου και, σε μεγαλύτερα βάθη, ωκεανούς. Αντίθετα, η επιφάνεια της Ιούς είναι γεμάτη με λίμνες λάβας και εκατοντάδες ηφαίστεια, ορισμένα από τα οποία εκτοξεύουν λάβα σε ύψη δεκάδων χιλιομέτρων. Στην επιφάνειά της εκρέει συνεχώς λάβα, η οποία σταθεροποιείται δημιουργώντας νέες δομές και μεταβάλλοντας συνεχώς τη μορφή του εδάφους.
Η ιδιαίτερη μορφολογία της Ιούς οφείλεται κυρίως στη θέση της στο σύστημα δορυφόρων του Δία. Όντας ο πιο εσωτερικός από τους κύριους δορυφόρους, δέχεται συνεχώς βαρυτικές δυνάμεις προς διάφορες κατευθύνσεις, τόσο από τον Δία, προς το εσωτερικό της τροχιάς της, όσο και από τους υπόλοιπους δορυφόρους, όπως η Ευρώπη, ο Γανυμήδης και η Καλλιστώ, προς το εξωτερικό. Αυτές οι παλιρροϊκές δυνάμεις προκαλούν τη θέρμανση της Ιούς, με αποτέλεσμα να αναπτύσσονται θερμοκρασίες που αγγίζουν τους 1650 βαθμούς Κελσίου και τροφοδοτούν την ηφαιστειακή δραστηριότητα. Παρά τις μικρές διαστάσεις της Ιούς συγκριτικά με τον Δία, η αλληλεπίδρασή τους είναι κρίσιμη και για τον πλανήτη, λόγω της ιδιαίτερης θέσης της. Η τροχιά του δορυφόρου διασχίζει τις γραμμές του μαγνητικού πεδίου του πλανήτη, και, επομένως, επηρεάζει τη μαγνητόσφαιρά του και το πολικό σέλας του.
Η αποστολή Juno θα πλησιάσει την Ιώ επιδιώκοντας να απαθανατίσει την επιφάνειά της και να συλλέξει πληροφορίες που θα βοηθήσουν τους ερευνητές να μελετήσουν την ιδιαίτερη μορφολογία του δορυφόρου, αλλά και την σημαντική αλληλεπίδρασή του με τον πλανήτη Δία. Τον Ιούνιο του 2022 το Juno παρατήρησε εν συντομία την Ιώ από απόσταση 80.000 χιλιομέτρων. Παρακάτω φαίνεται η εικόνα που έλαβε τότε χρησιμοποιώντας το όργανο JIRAM (Jovian Infrared Auroral Mapper). Τώρα έχουν προγραμματιστεί 9 περάσματα του σκάφους κοντά στον δορυφόρο (flybys), σε δύο από τα οποία θα τον προσεγγίσει σε απόσταση 1.500 χιλιομέτρων, το 2024.
Εικόνα: NASA/JPL-Caltech/SwRI/ASI/INAF/JIRAM
Αν και οι αισθητήρες του σκάφους Juno είχαν σχεδιαστεί με σκοπό τη μελέτη του αέριου γίγαντα, έχουν δώσει εξαιρετικά αποτελέσματα και κατά την παρατήρηση των δορυφόρων του. Κατά το πέρασμά του από τον Γανυμήδη το 2021, το Juno συνέλεξε πλήθος πληροφοριών για την επιφάνειά του, το μαγνητικό του πεδίο, το εσωτερικό του και την αλληλεπίδρασή του με τη μαγνητόσφαιρα του Δία. Η αντίστοιχη μελέτη πάνω στην Ευρώπη μας έδωσε την πρώτη τρισδιάστατη απεικόνιση του παγωμένου κελύφους της. Επιπλέον, οι μετρήσεις από το όργανο Microwave Radiometer (MWR) του Juno επέτρεψαν στους ερευνητές να δουν κάτω από την παγωμένη επιφάνεια της Ευρώπης και του Γανυμήδη για πρώτη φορά. Το όργανο ήταν σε θέση να καταγράψει τη δομή, την καθαρότητα και τη θερμοκρασία του πάγου των δορυφόρων και των υποκείμενων ωκεανών τους μέχρι και βάθη 24 χιλιομέτρων.
Τα εντυπωσιακά αποτελέσματα των προηγούμενων παρατηρήσεων του Juno δημιουργούν μεγάλη προσμονή για τις εικόνες που θα λάβουμε από την Ιώ.
1. Δορυφόροι του Γαλιλαίου καλούνται η Ιώ, η Ευρώπη, ο Γανυμήδης και η Καλλιστώ, οι τέσσερις μεγαλύτεροι δορυφόροι του Δία, που ανακαλύφθηκαν το 1610 από τον Γαλιλαίο, εξ ου και η ονομασία τους.
