Στο πλαίσιο της στήλης των άρθρων του «Ουρανού του μήνα», παρουσιάζονται οι αστερισμοί που είναι ορατοί τον εκάστοτε μήνα. Υπάρχουν, όμως, έξι αστερισμοί που είναι αειφανείς από τη χώρα μας. Αυτό σημαίνει, πως οι αστερισμοί αυτοί παραμένουν πάνω από τον ορίζοντα καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, και έτσι μπορούμε να τους παρατηρήσουμε οποιαδήποτε νύχτα. Το άρθρο αυτό, λοιπόν, αποτελεί ένα αφιέρωμα στους έξι αειφανείς, για την Ελλάδα, αστερισμούς.
Μεγάλη Άρκτος
Πρόκειται για έναν από τους γνωστότερους αστερισμούς του ουρανού. Θα τον εντοπίσουμε κοιτώντας βόρεια, οποιαδήποτε νύχτα του έτους. Αν και ο αστερισμός της Μεγάλης Άρκτου είναι αρκετά μεγάλος, το γνωστότερο τμήμα του έχει το χαρακτηριστικό σχήμα ενός χαρταετού ή μιας κατσαρόλας, και σχηματίζεται από επτά λαμπρά αστέρια. Ο σχηματισμός αποτελείται από ένα τραπέζιο, και την «ουρά» της Μεγάλης Άρκτου, όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα.
Δεξιά: Το πιο γνωστό τμήμα του αστερισμού της Μεγάλης Άρκτου
Η Μεγάλη Άρκτος διαθέτει μερικούς γαλαξίες, οι οποίοι βέβαια απαιτούν κιάλια ή τηλεσκόπιο για να παρατηρηθούν. Οι πιο γνωστοί είναι ο Messier 81 και ο Messier 82, που βρίσκονται πολύ κοντά ο ένας στον άλλον στον ουρανό.
Ο αστερισμός της Μεγάλης Άρκτου ήταν ανέκαθεν ιδιαίτερα σημαντικός και πολύ χρήσιμος. Με τη βοήθειά του είναι δυνατός ο εντοπισμός του «Πολικού Αστέρα», του γνωστού αστέρα της ουράς της Μικρής Άρκτου, για τον οποίο γίνεται λόγος στη συνέχεια. Θα τον βρούμε ξεκινώντας από την πλευρά του τραπεζίου που βρίσκεται μακριά από την ουρά της Μεγάλης Άρκτου, και προεκτείνοντάς τη νοητά όπως φαίνεται στην εικόνα, μέχρις ότου συναντήσουμε τον Πολικό Αστέρα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στον αστερισμό της Μεγάλης Άρκτου βρίσκεται η περιοχή του ουρανού στην οποία εστίασε το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble για να παρθεί η γνωστή εικόνα του «Hubble Deep Field». Η εντυπωσιακή αυτή φωτογραφία απεικονίζει περίπου 3.000 γαλαξίες, κάποιοι εκ των οποίων είναι από τους νεαρότερους και μακρινότερους που έχουν ποτέ εντοπιστεί. Η περιοχή του ουρανού στην οποία εστίασε το τηλεσκόπιο έχει έκταση στον ουρανό αντίστοιχη με αυτή που θα κάλυπτε ένα μπαλάκι του τένις αν βρισκόταν 100 μέτρα μακριά από εμάς.
Μικρή Άρκτος
Πρόκειται για έναν σχετικά μικρό και όχι πολύ λαμπρό αστερισμό, που βρίσκεται κοντά στη Μεγάλη Άρκτο και έχει παρόμοιο σχήμα με αυτήν. Το πιο σημαντικό άστρο αυτού του αστερισμού είναι αναμφίβολα ο Πολικός Αστέρας. Εκ πρώτης όψεος, ο Πολικός Αστέρας δε φαίνεται να παρουσιάζει κάποια σπουδαιότητα, καθώς δεν έχει ούτε μεγάλη λαμπρότητα ούτε ιδιαίτερο χρώμα, στοιχεία που θα τον έκαναν να ξεχωρίζει από τα περισσότερα άστρα του ουρανού.
Ωστόσο, αν προεκτείνουμε νοητά τον άξονα της Γης προς τον ουρανό, αυτός διέρχεται με πολύ καλή προσέγγιση από τον Πολικό Αστέρα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το άστρο αυτό να παραμένει στο ίδιο σημείο κατά τη διάρκεια οποιασδήποτε νύχτας, ενώ όλα τα υπόλοιπα φαίνεται να αλλάζουν θέση στρεφόμενα γύρω του, καθώς περιστρέφεται η Γη. Ο Πολικός Αστέρας βρίσκεται στην κατεύθυνση του βορρά και το ύψος του από τον ορίζοντα, σε μοίρες, ταυτίζεται με το γεωγραφικό πλάτος του τόπου στον οποίο βρισκόμαστε. Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτή η σπουδαιότητά του σε ό,τι αφορά τον προσανατολισμό των ανθρώπων.
Κασσιόπη
Η Κασσιόπη είναι ένας λαμπρός αστερισμός, που ξεχωρίζει στον ουρανό λόγω του χαρακτηριστικού της σχήματος, καθώς μοιάζει με το αγγλικό γράμμα «W». Το όνομά της προέρχεται από τη μυθική βασίλισσα της Αιθιοπίας, την Κασσιόπη, μητέρα της Ανδρομέδας. Ο αστερισμός της Κασσιόπης μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την εύρεση του γαλαξία της Ανδρομέδας. Στην Κασσιόπη συναντάμε πλήθος αστρικών σμηνών και νεφελωμάτων, καθώς και δύο υπολείμματα εκρήξεων supernova.
Ο αστερισμός της Κασσιόπης
Κηφέας
Ο Κηφέας είναι ο αστερισμός που πήρε το όνομά του από τον Αιθίοπα βασιλιά Κηφέα, σύζυγο της Κασσιόπης. Βρίσκεται πολύ κοντά στον αστερισμό της Κασσιόπης, και έχει σχήμα που μοιάζει με πρόχειρο σκίτσο ενός σπιτιού. Από το όνομα ενός αστέρα του Κηφέα λαμβάνουν την ονομασία τους οι «Κηφείδες αστέρες», οι αστέρες δηλαδή που πάλλονται και μεταβάλλεται η λαμπρότητά τους περιοδικά.
Δράκων
Ο Δράκων είναι ένας ακόμα αστερισμός που δεν είναι τόσο γνωστός αν και αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους αστερισμούς στον ουράνιο θόλο. Είναι ένας αστερισμός που φαίνεται να ξεκινάει ανάμεσα στη Μεγάλη και στη Μικρή Άρκτο, να «αγκαλιάζει» τη δεύτερη και να στρίβει απομακρυνόμενος από αυτήν, μέχρι που τερματίζει δίπλα στον Ηρακλή, όπου εντοπίζεται ένα τραπέζιο αποτελούμενο από τέσσερα άστρα, το λεγόμενο «κεφάλι» του Δράκου.
Στον αστερισμό αυτό εντοπίζεται το νεφέλωμα NGC 6543, ευρύτερα γνωστό ως «Το μάτι της γάτας» (Cat’s Eye Nebula), καθώς και ο γαλαξίας NGC 5866, γνωστός και ως «Γαλαξίας αδράχτι» (Spindle Galaxy), που ονομάζεται έτσι λόγω του ιδιαίτερου σχήματος που φαίνεται να έχει, κατά την παρατήρησή του από τη Γη.
Δεξιά: Φωτογραφία του «Γαλαξία αδράχτι» (εικόνα: NASA)
Καμηλοπάρδαλη
Ο έκτος αειφανής αστερισμός είναι αυτός της Καμηλοπάρδαλης. Ο αστερισμός αυτός σχηματίστηκε και προτάθηκε μόλις 400 χρόνια πριν, από τον Ολλανδό αστρονόμο Petrus Plancius. Ο λόγος που δεν είχε συμπεριληφθεί σε καταλόγους με αστερισμούς στο παρελθόν είναι επειδή τα άστρα που περιέχει είναι αρκετά αμυδρά και ορατά με δυσκολία. Ο αστερισμός της Καμηλοπάρδαλης βρίσκεται αρκετά μακριά από τις περιοχές του ουρανού από τις οποίες διέρχεται ο δίσκος του Γαλαξία μας, επομένως δε διαθέτει πολλά νεφελώματα ή αστρικά σμήνη. Ωστόσο, αποτελεί μια καλή περιοχή του ουρανού για την παρατήρηση μακρινών, αμυδρών γαλαξιών.
Οι έξι λοιπόν αειφανείς, για την Ελλάδα, αστερισμοί απεικονίζονται παρακάτω.
Μπορούμε να τους εντοπίσουμε όλους κοιτώντας βόρεια, οποιαδήποτε νύχτα του έτους.
