Στο άρθρο αυτό θα δούμε τις θέσεις των αστερισμών και των ουράνιων σωμάτων κατά τη διάρκεια του Οκτωβρίου 2023.
Νωρίς το πρωί
Εδώ και μερικές εβδομάδες, στον ουρανό πριν ξημερώσει ξεχωρίζει ένα πολύ λαμπερό αντικείμενο στα ανατολικά. Πρόκειται για την Αφροδίτη, η οποία αυτήν την περίοδο είναι ορατή πριν την ανατολή του Ηλίου, και για τον λόγο αυτόν ονομάζεται «Αυγερινός». Η Αφροδίτη θα βρεθεί σε μέγιστη δυτική αποχή στις 23 Οκτωβρίου, θα φαίνεται, δηλαδή, να απέχει τη μέγιστη απόσταση από τον Ήλιο στον ουρανό. Έτσι, θα είναι ορατή για αρκετή ώρα πριν το ξημέρωμα.
Αν κοιτάξουμε νότια – νοτιοανατολικά βλέπουμε και τον αστερισμό του Ωρίωνα, στον οποίο βρίσκεται το ακτινοβόλο σημείο της βροχής μετεώρων «Ωριωνίδες» (η διεθνής ονομασία τους είναι Orionids). Τα μετέωρα αυτής της βροχής προέρχονται από τον κομήτη του Halley. Η βροχή των Ωριωνίδων θα κορυφωθεί τα ξημερώματα της 22ης Οκτωβρίου, φθάνοντας τα 20 μετέωρα ανά ώρα.
Λίγο μετά τη δύση του Ηλίου
Αφότου δύσει ο Ήλιος, κοιτώντας δυτικά – νοτιοδυτικά, εντοπίζουμε χαμηλά στον ορίζοντα τον κόκκινο αστέρα Αντάρη. Στην περιοχή βρίσκεται ένας από τους πιο χαρακτηριστικούς αστερισμούς του καλοκαιριού, αυτός του Σκορπιού. Ο αστερισμός δε θα είναι ορατός για τους επόμενους μήνες καθώς πολύ κοντά του θα βρίσκεται ο Ήλιος, ο οποίος θα καθιστά την παρατήρησή του αδύνατη.
Δίπλα στον Σκορπιό βρίσκεται ο αρκετά αμυδρότερος αστερισμός του Ζυγού. Μπορούμε να ξεχωρίσουμε τα δύο λαμπερότερα άστρα του, τα οποία έχουν τα ιδιαίτερα ονόματα «Zubeneschamali» και «Zubenelgenubi». Πρόκειται για ονόματα που σημαίνουν «βόρεια δαγκάνα» και «νότια δαγκάνα» αντίστοιχα, καθώς οι αρχαίοι Βαβυλώνιοι στον αστερισμό του Ζυγού «έβλεπαν» τις δαγκάνες του γειτονικού αστερισμού του Σκορπιού.
Το αστέρι, όμως, που παρουσιάζει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον στον αστερισμό του Ζυγού είναι το άστρο HD 140283, κοινώς γνωστό ως «Μαθουσάλας» (Methuselah star). Το άστρο δεν είναι ορατό με το γυμνό μάτι, αλλά μόνο με κιάλια ή τηλεσκόπιο, ωστόσο, πρόκειται για έναν υπογίγαντα αστέρα που βρίσκεται περίπου 200 έτη φωτός μακριά. Είναι ένα από τα αρχαιότερα αστέρια που έχουν βρεθεί, με την ηλικία του να προσδιορίζεται λίγο μικρότερη από αυτή του ίδιου του Σύμπαντος.
Τη νύχτα
Ένας γνωστός αστερισμός που ξεχωρίζει στον νυχτερινό ουρανό του Οκτωβρίου είναι ο αστερισμός του Πήγασου, του «Φτερωτού Αλόγου». Εντοπίζεται εύκολα, διότι τέσσερα λαμπρά αστέρια του σχηματίζουν ένα μεγάλο τμήμα του αστερισμού, το χαρακτηριστικό «Μεγάλο Τετράγωνο του Πήγασου».
Στον αστερισμό του Πήγασου βρίσκεται ένα από τα αρχαιότερα σφαιρωτά αστρικά σμήνη που έχουν ποτέ παρατηρηθεί. Πρόκειται για το αντικείμενο Messier 15 (M15 ή NGC 7078) το οποίο σχηματίστηκε 12 δισεκατομμύρια χρόνια πριν. Το σμήνος διαθέτει περισσότερα από 100.000 άστρα, καθώς και ένα πλανητικό νεφέλωμα1, γεγονός αρκετά ασυνήθιστο για ένα σφαιρωτό αστρικό σμήνος. Το πιο ιδιαίτερο, ωστόσο, χαρακτηριστικό του σμήνους είναι ότι στο κέντρο του βρίσκεται μια μαύρη τρύπα με μάζα 4.000 φορές μεγαλύτερη από αυτήν του Ήλιου. Το σμήνος μπορεί να παρατηρηθεί με κιάλια ή τηλεσκόπιο στον νυχτερινό ουρανό του Οκτωβρίου.
Δεξιά: Φωτογραφία του Messier 15. Κάτω και αριστερά από το κέντρο, με μπλε χρώμα, διακρίνεται το πλανητικό νεφέλωμα που υπάρχει στο σμήνος. (Εικόνα: science.nasa.gov)
Στον ίδιο αστερισμό βρίσκεται και το άστρο «51 Pegasi», ένα άστρο παρόμοιο με τον Ήλιο, γύρω από το οποίο περιφέρεται ένας εξωπλανήτης, ο «51 Pegasi b». Ο εξωπλανήτης αυτός ήταν ο πρώτος που ανακαλύφθηκε να περιφέρεται γύρω από ένα άστρο κύριας ακολουθίας. Πρόκειται για έναν πλανήτη παρόμοιο με τον Δία, ο οποίος ωστόσο βρίσκεται αρκετά κοντά στο μητρικό του άστρο και έτσι είναι ιδιαίτερα θερμός. Αξίζει να σημειωθεί πως το 2017 εντοπίστηκαν ίχνη νερού στην ατμόσφαιρα του 51 Pegasi b. Το άστρο 51 Pegasi μπορεί να παρατηρηθεί με γυμνό μάτι μόνο υπό πολύ καλές συνθήκες, καθώς δεν είναι ιδιαίτερα λαμπερό.
Ο Κρόνος φαίνεται στον ουρανό τα βράδια του Οκτωβρίου και εντοπίζεται ανάμεσα στους αστερισμούς του Αιγόκερω και του Υδροχόου. Προς τα ανατολικά βρίσκεται και ο Δίας, κοντά στους Ιχθύες.
Τέλος, σε ό,τι αφορά τη Σελήνη, η φάση του τρίτου τετάρτου παρατηρείται στις 6 Οκτωβρίου. Η Σελήνη θα βρίσκεται στη φάση της νέας σελήνης στις 14 του μηνός. Ωστόσο, κατά τη φάση της νέας σελήνης δεν μπορεί να παρατηρηθεί, καθώς το ημισφαίριο το οποίο είναι στραμμένο προς τη Γη δε φωτίζεται από τον Ήλιο. Το πρώτο τέταρτο παρατηρείται στις 22 Οκτωβρίου και η πανσέληνος στις 28 Οκτωβρίου στον αστερισμό του Κριού. Το βράδυ της 28ης Οκτωβρίου θα πραγματοποιηθεί μερική έκλειψη σελήνης, η οποία θα είναι ορατή από την Ελλάδα.
1. Πρόκειται για το υπόλειμμα μετά από τον «θάνατο» ενός άστρου παρόμοιου με τον Ήλιο
