Στο άρθρο αυτό θα δούμε τις θέσεις των αστερισμών και των ουράνιων σωμάτων κατά τη διάρκεια του Οκτωβρίου 2022.
Νωρίς το πρωί
Τους προηγούμενους δύο μήνες ο Ήλιος προβαλλόταν στον αστερισμό του Λέοντα ή και κοντά σε αυτόν, καθιστώντας την παρατήρηση του αστερισμού αδύνατη. Τώρα, ωστόσο, ο Λέοντας επανεμφανίζεται στον ανατολικό ουρανό, λίγο πριν χαράξει. Θα τον εντοπίσουμε εύκολα λόγω του χαρακτηριστικού του σχήματος, και του φωτεινότερού του αστέρα, του Βασιλίσκου.
Πριν την ανατολή του Ηλίου θα μπορεί να παρατηρηθεί για λίγη ώρα και ο πλανήτης Ερμής. Λόγω της εγγύτητάς του στον Ήλιο, όμως, η παρατήρησή του θα είναι δύσκολη. Στις 8 του μηνός θα βρεθεί σε μέγιστη δυτική αποχή, δηλαδή θα φαίνεται στον ουρανό να απέχει τη μέγιστη απόσταση από τον Ήλιο. Είναι, συνεπώς, η καλύτερη μέρα για να παρατηρηθεί είτε με γυμνό μάτι, είτε με κιάλια και τηλεσκόπιο.
Κοιτώντας νότια – νοτιοανατολικά βλέπουμε και τον αστερισμό του Ωρίωνα, στον οποίο βρίσκεται το ακτινοβόλο σημείο της βροχής μετεώρων «Ωριωνίδες» (η διεθνής ονομασία τους είναι Orionids). Τα μετέωρα αυτής της βροχής προέρχονται από τον κομήτη του Halley. Πρόκειται για μικρά σωματίδια σκόνης που φλέγονται όταν εισέρχονται στην ατμόσφαιρα της Γης, προκαλώντας τα γνωστά σε όλους «πεφταστέρια». Η βροχή των Ωριωνίδων θα κορυφωθεί τα ξημερώματα της 22ας Οκτωβρίου, φθάνοντας τα 20 μετέωρα ανά ώρα.
Λίγο μετά τη δύση του Ηλίου
Κοιτώντας βόρεια-βορειοδυτικά βλέπουμε και τον αστερισμό του Δράκοντα, στον οποίο βρίσκεται το ακτινοβόλο σημείο της βροχής μετεώρων «Δρακοντίδες» (η διεθνής ονομασία τους είναι Draconids). Τα μετέωρα αυτής της βροχής προέρχονται από τον κομήτη 21P/Giacobini-Zinner. Η βροχή των Δρακοντίδων θα κορυφωθεί στις 8 Οκτωβρίου, φθάνοντας ωστόσο μόλις τα 10 μετέωρα ανά ώρα1. Η παρατήρηση είναι καλύτερο να γίνει νωρίς το βράδυ.
Τη νύχτα
Ένας γνωστός αστερισμός που δεσπόζει στον νυχτερινό ουρανό του Οκτωβρίου είναι ο αστερισμός του Πήγασου, του «Φτερωτού Αλόγου». Τέσσερα λαμπρά αστέρια σχηματίζουν το χαρακτηριστικό «Μεγάλο Τετράγωνο του Πήγασου». Από αυτά το ένα είναι ο Αλφεράτζ, ο οποίος ανήκει στον αστερισμό της Ανδρομέδας, που βρίσκεται πολύ κοντά στον Πήγασο. Ο λαμπρότερος αστέρας του αστερισμού του Πήγασου είναι ο Ενίφ, του οποίου το όνομα είναι Αραβικό και σημαίνει «Χαίτη». Πρόκειται για έναν πορτοκαλί-κόκκινο υπεργίγαντα αστέρα, σε απόσταση 670 ετών φωτός.
Στον αστερισμό του Πήγασου εντοπίζουμε ένα από τα αρχαιότερα γνωστά σφαιρωτά αστρικά σμήνη, το «Μεγάλο σφαιρωτό σμήνος του Πήγασου» (Great Pegasus cluster/Messier 15). Εκτιμάται πως περιέχει αστέρες που δημιουργήθηκαν περίπου 12.5 δισεκατομμύρια χρόνια πριν και περιλαμβάνει πλήθος μεταβλητών αστέρων, πάλσαρ, ακόμη και ένα σύστημα δύο αστέρων νετρονίων. Το σμήνος μπορεί να εντοπιστεί ακόμα και με γυμνό μάτι υπό πολύ καλές συνθήκες και είναι εύκολα παρατηρήσιμο με κιάλια ή τηλεσκόπιο.
Δεξιά: Φωτογραφία του Μεγάλου σφαιρωτού σμήνους του Πήγασου (Εικόνα: astrobackyard.com)
Αν και γνωστό στην επιστημονική κοινότητα, το «Κουιντέτο του Στεφάν» (Stephan’s Quintet) έγινε ιδιαίτερα δημοφιλές στα μέσα του Ιουλίου του 2022, καθώς συγκαταλεγόταν στα αντικείμενα που απεικονίζονταν στις πρώτες φωτογραφίες του διαστημικού τηλεσκοπίου James Webb. Πρόκειται για μια πεντάδα γαλαξιών, οι τέσσερις εκ των οποίων αλληλεπιδρούν και συγκρούονται δημιουργώντας εκτάσεις εκρηκτικής αστρογένεσης. Το Κουιντέτο του Στεφάν εντοπίζεται στον αστερισμό του Πήγασου και μπορεί να παρατηρηθεί με τηλεσκόπιο.
Δεξιά: Φωτογραφία του Κουιντέτου του Στεφάν (Εικόνα: NASA/ESA)
Ένα ακόμη ουράνιο αντικείμενο που μπορούμε να παρατηρήσουμε αυτόν τον μήνα είναι το λεγόμενο «Νεφέλωμα της Έλικας» (Helix Nebula/NGC 7293), ένα πλανητικό νεφέλωμα στον αστερισμό του Υδροχόου, ο οποίος θα είναι επίσης ορατός τα βράδια του Οκτωβρίου. Έχει εμφάνιση που θυμίζει το Δακτυλιοειδές Νεφέλωμα, το οποίο είδαμε στο άρθρο για τον μήνα Ιούνιο, και η προέλευσή του είναι παρόμοια, καθώς και αυτό σχηματίστηκε μετά τον «θάνατο» ενός αστέρα σαν τον Ήλιο, ο οποίος έπειτα έγινε λευκός νάνος. Παρατηρείται με κιάλια ή τηλεσκόπιο.
Δεξιά: Φωτογραφία του Νεφελώματος της Έλικας (Εικόνα: ESO)
Οι πλανήτες Κρόνος, Δίας και Άρης εξακολουθούν να είναι ορατοί τις νύχτες του Οκτωβρίου.
Τέλος, σε ό,τι αφορά τη Σελήνη, η φάση του πρώτου τετάρτου παρατηρείται το βράδυ της 2ας προς 3ης Οκτωβρίου, η πανσέληνος στις 9 Οκτωβρίου στον αστερισμό των Ιχθύων και το τρίτο τέταρτο το βράδυ της 17ης Οκτωβρίου. Η Σελήνη θα βρίσκεται στη φάση της νέας σελήνης στις 25 Οκτωβρίου. Ωστόσο, κατά τη φάση της νέας σελήνης δεν μπορεί να παρατηρηθεί, καθώς το ημισφαίριο το οποίο είναι στραμμένο προς τη Γη δε φωτίζεται από τον Ήλιο. Το μεσημέρι της 25ης Οκτωβρίου θα πραγματοποιηθεί μερική ηλιακή έκλειψη. Η απόκρυψη, ουσιαστικά, ενός τμήματος του δίσκου του Ήλιου από τη Σελήνη θα μπορεί να παρατηρηθεί τις μεσημεριανές ώρες από τη χώρα μας2.
1. Μπορεί το πλήθος των 10 μετεώρων ανά ώρα να ακούγεται απογοητευτικό, και η βροχή των Δρακοντίδων να φαντάζει λιγότερο ενδιαφέρουσα. Ωστόσο, το 2012 αποτέλεσε μια χρονιά που έδωσε μια συγκλονιστική βροχή Δρακοντίδων, που έφτασε μέχρι και τα 1.000 μετέρωρα ανά ώρα!
2. Προσοχή! Η παρατήρηση του Ήλιου, ακόμη και υπό μερική έκλειψη, δεν πρέπει να γίνεται ποτέ με γυμνό μάτι αλλά πάντα με χρήση κατάλληλων προστατευτικών γυαλιών κατασκευασμένων για ηλιακές εκλείψεις.
