Ο ουρανός του μήνα – Νοέμβριος 2023

2,K

Στο άρθρο αυτό θα δούμε τις θέσεις των αστερισμών και των ουράνιων σωμάτων κατά τη διάρκεια του Νοεμβρίου 2023.

Νωρίς το πρωί

Λίγο πριν ανατείλει ο Ήλιος, ακόμα και όταν ο ουρανός δεν είναι πλέον ολοσκότεινος, στα ανατολικά διακρίνεται ένα πολύ λαμπερό αντικείμενο. Πρόκειται για την Αφροδίτη, τον δεύτερο σε απόσταση πλανήτη από τον Ήλιο. Η Αφροδίτη ξεχωρίζει λόγω της έντονης λαμπρότητάς της και του λευκού της χρώματος που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τον σκουρόχρωμο ουρανό.

Πολύ κοντά στην Αφροδίτη φαίνεται ένα ακόμα λαμπερό σώμα κόκκινου χρώματος. Είναι το λαμπρότερο αστέρι στον αστερισμό του Βοώτη, ο γνωστός μας πλέον Αρκτούρος.

Το τρίτο λαμπερό αντικείμενο που φαίνεται στην περιοχή, λίγο χαμηλότερα από την Αφροδίτη, είναι ο αστέρας Στάχυς. Βρίσκεται στην Παρθένο, έναν αστερισμό που διαθέτει πλήθος γαλαξιών. Σε αυτούς περιλαμβάνεται ο γαλαξίας Messier 87, στον οποίο βρίσκεται η πρώτη μαύρη τρύπα που φωτογραφήθηκε ποτέ. Δύο γαλαξίες στον αστερισμό που παρουσιάζουν έντονο ενδιαφέρον είναι οι «Butterfly Galaxies», επίσημα γνωστοί ως «NGC 4567» και «NGC 4568». Οι γαλαξίες αυτοί αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και βρίσκονται σε φάση συγχώνευσης. Ανακαλύφθηκαν από τον αστρονόμο William Herschel το 1784.

Λίγο μετά τη δύση του Ηλίου

Καθώς οδεύουμε προς τον χειμώνα, οι νύχτες μεγαλώνουν σε διάρκεια και ο Ήλιος δύει νωρίς. Λίγο μετά το ηλιοβασίλεμα, στον ουρανό κοιτώντας δυτικά βλέπουμε γνωστούς αστερισμούς του καλοκαιριού, όπως είναι ο Σκορπιός, και σχηματισμούς όπως το θερινό τρίγωνο που τα άστρα του διακρίνονταν κάθε νύχτα του καλοκαιριού. Όλα αυτά τα αντικείμενα πλέον είναι ορατά για λίγες ώρες, αφού δύσει ο Ήλιος, και μετά χάνονται κάτω από τον ορίζοντα. Τους επόμενους μήνες δε θα μπορούν να παρατηρηθούν καθόλου. Επομένως, τα απογεύματα του Νοεμβρίου είναι από τα τελευταία που μπορούμε να δούμε τα γνωστά μας αστέρια του καλοκαιριού, μέχρι την επανεμφάνισή τους στον πρωινό ουρανό στα τέλη του χειμώνα.

Τη νύχτα

Ο Νοέμβριος είναι ένας καλός μήνας για την παρατήρηση του αστερισμού του Κριού, ενός μικρού ζωδιακού αστερισμού χωρίς ιδιαίτερα λαμπερά άστρα. Ένα από αυτά, όμως, έγινε πολύ γνωστό τα τελευταία χρόνια. Ονομάζεται «Teegarden’s Star» και πρόκειται για ένα αρκετά μικρό άστρο κόκκινου χρώματος σε απόσταση περίπου 12,5 ετών φωτός από το ηλιακό μας σύστημα. Το άστρο μπορεί να παρατηρηθεί μόνο με χρήση τηλεσκοπίου, αλλά αυτό που το καθιστά αξιοσημείωτο είναι ότι γύρω του περιφέρονται δύο εξωπλανήτες με μάζα παρόμοια με αυτή της Γης, οι οποίοι μάλιστα βρίσκονται εντός της κατοικήσιμης ζώνης του άστρου.

Ένας άλλος – επίσης ζωδιακός – αστερισμός που μπορεί να παρατηρηθεί αυτόν τον μήνα είναι ο Ταύρος. Πρόκειται για έναν αστερισμό που μπορούμε να εντοπίσουμε τα βράδια αρχικά κοιτώντας ανατολικά, αλλά όσο περνούν οι ώρες ψηλότερα στον ουρανό και προς τον νότο. Γειτονεύει με τους γνωστούς μας ήδη αστερισμούς των Διδύμων, του Ηνίοχου και του Ωρίωνα.

Το εντυπωσιακότερο ουράνιο αντικείμενο στον αστερισμό του Ταύρου είναι οι «Πλειάδες» (Pleiades/Messier 45). Πρόκειται για ένα ανοιχτό αστρικό σμήνος, γνωστό στην Ελλάδα και με την ονομασία «Πούλια». Οι Πλειάδες περιέχουν πάνω από 1.000 άστρα, με 7 από αυτά να είναι ορατά με γυμνό μάτι και να έχουν έντονο γαλάζιο χρώμα. Υπό πολύ καλές συνθήκες, μπορούν να γίνουν ορατά με γυμνό μάτι μέχρι και 14 αστέρια από το σμήνος. Θα εντοπίσουμε εύκολα τις Πλειάδες σε σκοτεινό ουρανό, χωρίς ειδικό εξοπλισμό. Βέβαια, για να τις παρατηρήσουμε πιο προσεκτικά απαιτείται να χρησιμοποιήσουμε κιάλια ή τηλεσκόπιο.

Οι «Υάδες» είναι ένα ακόμα ανοιχτό αστρικό σμήνος στον αστερισμό του Ταύρου. Θα τις εντοπίσουμε κοντά στον αστέρα Αλντεμπαράν. Αν και πρόκειται για ένα λιγότερο εντυπωσιακό αστρικό σμήνος από τις Πλειάδες, οι Υάδες είναι το κοντινότερο ανοιχτό αστρικό σμήνος στη Γη, σε απόσταση μόλις 153 ετών φωτός.

Στον αστερισμό του Ταύρου βρίσκονται τα ακτινοβόλα σημεία των βροχών μετεώρων «Βόρειες Ταυρίδες» (η διεθνής ονομασία τους είναι Northern Taurids) και «Νότιες Ταυρίδες» (η διεθνής ονομασία τους είναι Southern Taurids). Τα μετέωρα της πρώτης βροχής προέρχονται από τον αστεροειδή 2004 TG10, ενώ της δεύτερης από τον κομήτη 2P Encke. Πρόκειται για μικρά σωματίδια σκόνης που φλέγονται όταν εισέρχονται στην ατμόσφαιρα της Γης, προκαλώντας τα γνωστά σε όλους «πεφταστέρια». Η βροχή των Βόρειων Ταυρίδων θα κορυφωθεί στις 11 Νοεμβρίου και των Νότιων Ταυρίδων λίγες ημέρες πριν, στις 5 του μηνός.

Η τελευταία βροχή μετεώρων για τον μήνα Νοέμβριο θα κορυφωθεί τη νύχτα της 17ης Νοεμβρίου. Πρόκειται για τους «Λεοντίδες» (η διεθνής ονομασία τους είναι Leonids). Το ακτινοβόλο σημείο της βροχής είναι στον αστερισμό του Λέοντα και τα μετέωρα προέρχονται από τον κομήτη Tempel-Tuttle.

Όπως η Αφροδίτη κυριαρχεί στον ουρανό πριν το ξημέρωμα, έτσι και ο Δίας ξεχωρίζει στα ανατολικά τις νύχτες του Νοεμβρίου. Λιγότερο λαμπερός από την Αφροδίτη, αλλά αδιαμφισβήτητα εντυπωσιακός, θα μπορεί να παρατηρηθεί όλο τον μήνα. Θα βρεθεί σε αντίθεση, δηλαδή στο σημείο της τροχιάς του που απέχει λιγότερο από τη Γη, στις 2 του μηνός.

Από τον ουρανό του Νοεμβρίου δε θα λείπει και ο πλανήτης Κρόνος. Αξίζει να παρατηρηθεί αυτόν τον μήνα με κιάλια ή τηλεσκόπιο, καθώς οι δακτύλιοί του σχηματίζουν μεγάλη γωνία με το επίπεδο παρατήρησης και διακρίνονται καθαρά.

Τέλος, σε ό,τι αφορά τη Σελήνη, η φάση του τρίτου τετάρτου παρατηρείται στις 5 Νοεμβρίου. Η Σελήνη θα βρίσκεται στη φάση της νέας σελήνης στις 13 του μηνός. Ωστόσο, κατά τη φάση της νέας σελήνης δεν μπορεί να παρατηρηθεί, καθώς το ημισφαίριο το οποίο είναι στραμμένο προς τη Γη δε φωτίζεται από τον Ήλιο. Το πρώτο τέταρτο παρατηρείται στις 20 Νοεμβρίου και η πανσέληνος στις 27 Νοεμβρίου στον αστερισμό του Ταύρου.