Στο άρθρο αυτό θα δούμε τις θέσεις των αστερισμών και των ουράνιων σωμάτων κατά τη διάρκεια του Ιουνίου 2023.
Νωρίς το πρωί
Πριν την ανατολή του Ηλίου, στον ουρανό μπορούμε να παρατηρήσουμε κοιτώντας στα ανατολικά – νοτιοανατολικά τον γίγαντα πλανήτη Δία. Πρόκειται για τον μεγαλύτερο πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος, που διαθέτει πλήθος φυσικών δορυφόρων γύρω του. Οι τέσσερις μεγαλύτεροι από αυτούς – η Ιώ, η Ευρώπη, ο Γανυμήδης και η Καλλιστώ – ονομάζονται «Δορυφόροι του Γαλιλαίου». Το όνομα αυτό τους δόθηκε ως φόρος τιμής στον Γαλιλαίο, ο οποίος τους παρατήρησε το 1610. Τα ονόματα των τεσσάρων Γαλιλαϊκών δορυφόρων, ωστόσο, δόθηκαν από τον Γερμανό αστρονόμο Simon Marius, ο οποίος τους είχε παρατηρήσει την ίδια περίοδο, ανεξάρτητα από τον Γαλιλαίο.
Χαμηλότερα στον ορίζοντα φαίνεται και ο μικρότερος πλανήτης του ηλιακού μας συστήματος, ο Ερμής, ενώ σε μεγαλύτερο ύψος στα νότια – νοτιοανατολικά εντοπίζεται ο Κρόνος.
Λίγο μετά τη δύση του Ηλίου
Μετά το ηλιοβασίλεμα στον ουρανό στα δυτικά εντοπίζουμε τον πλανήτη Άρη. Σε λίγο μεγαλύτερο ύψος, βρίσκονται οι αστερισμοί του Λέοντα και του Λύγκα. Ο Λύγκας είναι ένας αμυδρός αστερισμός, ο οποίος σχηματίστηκε το 1690 από τον Πολωνό αστρονόμο Εβέλιο. Του έδωσε αυτό το όνομα καθώς, σύμφωνα με τον ίδιο, “θα έπρεπε κανείς να έχει όραση Λύγκα για να τον διακρίνει”. Ο Λύγκας περιλαμβάνει μερικά αξιοσημείωτα αντικείμενα βαθέως ουρανού, όπως το σφαιρωτό αστρικό σμήνος NGC 2419, το οποίο αρχικά είχε θεωρηθεί πως δεν περιφέρεται γύρω από το κέντρο του Γαλαξία μας, καθώς και έναν σπειροειδή γαλαξία, τον NGC 2683, ο οποίος μοιάζει με ιπτάμενο δίσκο και γι’ αυτό του έχει δοθεί το προσωνύμιο «UFO Galaxy». Τα παραπάνω αντικείμενα μπορούν να γίνουν ορατά με χρήση μεγάλων τηλεσκοπίων.
Δεξιά: Φωτογραφία του γαλαξία NGC 2683/UFO Galaxy (Εικόνα: Hubble Space Telescope)
Μετά τη δύση του Ηλίου θα μπορεί να παρατηρηθεί και η Αφροδίτη, η οποία τον τελευταίο καιρό ξεχωρίζει στον δυτικό ουρανό. Στις 4 του μηνός θα βρεθεί σε μέγιστη ανατολική αποχή, δηλαδή θα φαίνεται στον ουρανό να απέχει τη μέγιστη απόσταση από τον Ήλιο. Η Αφροδίτη θα είναι ορατή για αρκετή ώρα μετά το ηλιοβασίλεμα, έως και τα μεσάνυχτα.
Τη νύχτα
Τις νύχτες του Ιουνίου, κοιτώντας ψηλά στον ουρανό στην κατεύθυνση του νότου, ανάμεσα στον Ηρακλή και στον Βοώτη εντοπίζουμε τον αστερισμό του Βόρειου Στέφανου. Είναι ένας μικρός, λαμπερός αστερισμός που ξεχωρίζει στον νυχτερινό ουρανό λόγω του χαρακτηριστικού του σχήματος, καθώς μοιάζει με ημικύκλιο.
Στα ανατολικά, σε λίγο χαμηλότερο ύψος από τον Βόρειο Στέφανο, αναγνωρίζουμε τον σχηματισμό του θερινού τριγώνου. Το θερινό τρίγωνο αποτελείται από τρία πολύ λαμπερά αστέρια, που ανήκουν σε τρεις διαφορετικούς αστερισμούς. Συγκεκριμένα, τον σχηματισμό απαρτίζουν ο αστέρας Βέγκα, που ανήκει στον αστερισμό της Λύρας, ο Ντένεμπ του αστερισμού του Κύκνου και ο Αλτάιρ, του αστερισμού του Αετού. Και τα τρία άστρα είναι ιδιαίτερα λαμπερά, γεγονός που καθιστά τον εντοπισμό τους στον ουρανό εύκολο. Ο σχηματισμός του θερινού τριγώνου θα δεσπόζει στον νυχτερινό ουρανό καθ’ όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού.
Από τους τρεις αστέρες του θερινού τριγώνου, εκείνος που ξεχωρίζει λόγω της λαμπρότητάς του αλλά και του όμορφου μπλε – άσπρου χρώματός του είναι ο Βέγκα. Βρίσκεται σε απόσταση περίπου 25 ετών φωτός από τον Ήλιο και τον εντοπίζουμε στον αστερισμό της Λύρας. Πριν από περίπου 14.000 χρόνια ο Βέγκα λειτουργούσε στον ουρανό όπως λειτουργεί σήμερα ο πολικός αστέρας, το γνωστό άστρο στην ουρά της Μικρής Άρκτου. Η αλλαγή αυτή οφείλεται στην μετάπτωση των ισημεριών, δηλαδή στην αργή αλλά συνεχή μεταβολή της κατεύθυνσης του άξονα περιστροφής της Γης. Ο άξονας μεταβάλλει την κατεύθυνσή του και ολοκληρώνει έναν πλήρη κύκλο κάθε 25.800 έτη. Επομένως, πριν από 14.000 έτη ο άξονας της Γης βρισκόταν στην κατεύθυνση του Βέγκα, και για τον λόγο αυτό το αστέρι παρέμενε ακίνητο στον ουρανό κατά τη διάρκεια της νύχτας, ενώ τα υπόλοιπα άστρα φαίνονταν να περιφέρονται γύρω του. Έτσι, ο Βέγκα την εποχή εκείνη «έδειχνε» προς τον βορρά, όπως ακριβώς συμβαίνει τώρα με τον πολικό αστέρα, στην κατεύθυνση του οποίου βρίσκεται πλέον ο άξονας της Γης.
Στον αστερισμό της Λύρας μπορούμε ακόμη να παρατηρήσουμε το «Δακτυλιοειδές Νεφέλωμα» (Ring Nebula/Messier 57), ένα πλανητικό νεφέλωμα που δημιουργήθηκε μετά τον «θάνατο» ενός αστέρα παρόμοιου με τον Ήλιο, ο οποίος έπειτα έγινε λευκός νάνος. Τα διαφορετικά χρώματα στο νεφέλωμα οφείλονται στην παρουσία διαφορετικών χημικών στοιχείων. Έτσι, το μπλε χρώμα, το οποίο συναντάται πιο κοντά στο κέντρο του νεφελώματος, εκπέμπεται από το χημικό στοιχείο ήλιο. Σε μεγαλύτερες αποστάσεις από το κέντρο το χρώμα που κυριαρχεί είναι το πράσινο, λόγω της παρουσίας οξυγόνου, και στα εξωτερικά τμήματα του νεφελώματος το χημικό στοιχείο άζωτο προκαλεί την εμφάνιση του κόκκινου χρώματος.
Δεξιά: Φωτογραφία του Δακτυλιοειδούς Νεφελώματος (Εικόνα: Hubble Space Telescope)
Η μεγαλύτερη μέρα του έτους, δηλαδή η μέρα κατά τη διάρκεια της οποίας ο Ήλιος μένει πάνω από τον ορίζοντα για το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, για τους κατοίκους του βορείου ημισφαιρίου θα είναι αυτή της 21ης Ιουνίου. Είναι η μέρα του θερινού ηλιοστασίου, η οποία σηματοδοτεί την έναρξη του καλοκαιριού στο βόρειο ημισφαίριο της Γης. Μετά την 21η Ιουνίου, η χρονική διάρκεια παραμονής του Ήλιου πάνω από τον ορίζοντα ενός τόπου σταδιακά μειώνεται. Αντίστροφα, στο νότιο ημισφαίριο η 21η Ιουνίου είναι η μικρότερη μέρα του έτους, και σηματοδοτεί την έναρξη του χειμώνα.
Τέλος, σε ό,τι αφορά τη Σελήνη, η φάση της πανσελήνου παρατηρείται το βράδυ της 3ης προς 4ης Ιουνίου στον αστερισμό του Οφιούχου, και το τρίτο τέταρτο στις 10 Ιουνίου. Η Σελήνη θα βρίσκεται στη φάση της νέας σελήνης στις 18 Ιουνίου. Ωστόσο, κατά τη φάση της νέας σελήνης δεν μπορεί να παρατηρηθεί, καθώς το ημισφαίριο το οποίο είναι στραμμένο προς τη Γη δε φωτίζεται από τον Ήλιο. Η φάση του πρώτου τετάρτου παρατηρείται στις 26 Ιουνίου.
