Αστερισμοί (megaconstellations) ονομάζονται οι συστοιχίες δορυφόρων που αποτελούνται από εκατοντάδες ή χιλιάδες μονάδες, παρέχουν υπηρεσίες με μεγάλη κάλυψη επίγειων εκτάσεων και βρίσκονται σε χαμηλή τροχιά. Ένα παράδειγμα συστοιχίας αυτού του τύπου είναι το δίκτυο δορυφόρων Starlink της SpaceX, που αριθμεί πάνω από 1,800 μονάδες, με σχέδια να φτάσει έως και τις 42,000. Ενώ η ύπαρξη αστερισμών δορυφόρων είναι ευνοϊκή για την υλοποίηση τηλεπικοινωνιακών εφαρμογών, παράλληλα αποτελεί εμπόδιο για τους ερευνητές που παρατηρούν το σύμπαν.
Οι μεταλλικές επιφάνειες των δορυφόρων που αποτελούν τους αστερισμούς ανακλούν το φως του Ήλιου, επηρεάζοντας σημαντικά τις αστρονομικές παρατηρήσεις. Σε παρατηρήσεις που απαιτείται μεγάλος χρόνος έκθεσης εμφανίζονται γραμμές – ίχνη της πορείας των πολυάριθμων σωμάτων, που αλλοιώνουν την πληροφορία. Επίσης, ενδεχόμενες συγκρούσεις μεταξύ δορυφόρων δημιουργούν διαστημικά απορρίμματα τα οποία είναι ικανά να καταστήσουν τον νυχτερινό ουρανό συνολικά πιο λαμπρό για τα τηλεσκόπια, αφού σκεδάζουν το φως του Ήλιου. Αποτέλεσμα είναι η παρεμπόδιση της παρατήρησης των μακρινών αστέρων και γαλαξιών.
Εκτός από τις οπτικές παρεμβολές, υπάρχει και μία επιπλέον απειλή για τις αστρονομικές παρατηρήσεις. Συγκεκριμένα, τα τηλεσκόπια που ανιχνεύουν ραδιοκύματα, ενδέχεται να είναι λιγότερο αποτελεσματικά στις ζώνες συχνοτήτων που οι αστερισμοί δορυφόρων χρησιμοποιούν για τις εφαρμογές τους, λόγω του «θορύβου» που δημιουργείται στα εν λόγω κανάλια.
Το πρόβλημα που έχει δημιουργηθεί θα συνεχίσει να διογκώνεται, δεδομένου ότι σχέδια πολλών εταιρειών και οργανισμών προβλέπουν την τοποθέτηση αστερισμών σε τροχιά, ή προσθήκη δορυφόρων στους ήδη υπάρχοντες (Starlink, OneWeb, Project Kuiper κ.α.).
Φωτογραφία : T. Hansen/IAU OAE
Η Διεθνής Αστρονομική Ένωση (International Astronomical Union – IAU), ίδρυσε ένα νέο φορέα με όνομα «Center for the Protection of the Dark and Quiet Sky from Satellite Constellation Interference». Σκοπός της κίνησης αυτής είναι η προώθηση της επικοινωνίας μεταξύ της αστρονομικής κοινότητας, των διαχειριστών των δορυφόρων αλλά και των αρμόδιων αρχών, ώστε να προκύψουν λύσεις για το πρόβλημα που έχει δημιουργηθεί.
Διευθυντής του νέου φορέα θα είναι ο Piero Benvenuti, πρώην γενικός γραμματέας της IAU, ενώ συναρμόδιοι διευθυντές θα είναι ο Federico Di Vruno, Spectrum Manager του Square Kilometer Array Observatory και η Connie Walker, ερευνήτρια του National Optical-Infrared Astronomy Research Laboratory (NOIRLab), του Εθνικού Ιδρύματος Επιστημών των Η.Π.Α (U.S. National Science Foundation).
Ο oργανισμός Square Κilometer Array Observatory κατασκευάζει το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο ραδιοκυμάτων της ανθρωπότητας, με εγκαταστάσεις στην Αυστραλία και τη Νότια Αφρική, ενώ το NOIRLab θα διαχειρίζεται το υπό κατασκευή Vera C. Rubin Observatory στη Χιλή. Τα 2 αυτά παρατηρητήρια πρόκειται να αποτελέσουν σημαντικά εργαλεία για την καλύτερη κατανόηση του σύμπαντος. Όμως, η λειτουργία τους θα επηρεαστεί άμεσα από τους αστερισμούς δορυφόρων.
Ο Piero Benvenuti στην παρουσίαση του νέου φορέα σχολίασε πως στο παρελθόν η μόνη παρεμβολή στις παρατηρήσεις ήταν η φωτορύπανση, προερχόμενη από τις αστικές περιοχές. Ωστόσο, όπως ανάφερε, πρόσφατα η επίδραση των αστερισμών τηλεπικοινωνιακών δορυφόρων έχει καταστεί πιο επικίνδυνη και από τη φωτορύπανση, λόγω της ευρείας παρουσίας τους στον νυχτερινό ουρανό.
Φωτογραφία : Victoria Girgis/Lowell Observatory
Η Connie Walker υπογράμμισε πως έως το τέλος της δεκαετίας περίπου 5.000 δορυφόροι θα βρίσκονται κάθε στιγμή πάνω από τη γραμμή του ορίζοντα σε περιοχές που υπάρχουν αστεροσκοπεία, κάτι που σημαίνει πως εκατοντάδες ή χιλιάδες αντικείμενα θα ανακλούν το ηλιακό φως. Ακόμα, τόνισε πως οι δορυφόροι αυτοί θα είναι ορατοί ακόμα και από τα μικρότερα τηλεσκόπια ορατού και υπέρυθρου φάσματος, ανάλογα πάντα με την ώρα και την εποχή.
Ο νέος φορέας θα συνεισφέρει στην ανάπτυξη τεχνικών αντιμετώπισης από μεριάς των παρατηρητών έτσι ώστε να περιοριστεί το πρόβλημα που δημιουργούν οι αστερισμοί δορυφόρων. Ωστόσο, απαιτείται και λήψη μέτρων από τις εταιρείες που τους διαχειρίζονται.
Η μείωση του φωτός που ανακλάται από τους δορυφόρους θα είναι ένα σημαντικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση, κάτι το οποίο ήδη έχει αρχίσει να υλοποιείται από την SpaceX για τους δορυφόρους Starlink. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί πως η IAU έχει έρθει σε επαφή με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών για την αναγνώριση του αγνού, καθαρού νυχτερινού ουρανού ως ανθρώπινη κληρονομιά.
