Ο τομέας της Διαστημικής εξελίσσεται με ραγδαίο ρυθμό παγκοσμίως, ενώ οι διαστημικές τεχνολογίες και υπηρεσίες γίνονται όλο και πιο προσβάσιμες στο ευρύ κοινό. Το διάστημα πλέον δεν είναι μόνο κρατική υπόθεση, καθώς τα σκήπτρα της καινοτομίας περνούν σταδιακά στον ιδιωτικό τομέα, με εταιρείες να αναπτύσσουν δικά τους προïόντα έτοιμα προς χρήση στο διάστημα και να εισάγουν επαναστατικές τεχνολογίες που μειώνουν τα κόστη και μεγιστοποιούν τα οφέλη που επιστρέφονται. Παράλληλα, γεωπολιτικές εξελίξεις αναδεικνύουν τη σημασία των διαστημικών τεχνολογιών και εφαρμογών σε εθνικό επίπεδο. Σε αυτό το δυναμικό τοπίο, μια χώρα της Μεσογείου βρίσκει τα πατήματά της και αναπτύσσει τις δικές της ικανότητες στον διαστημικό τομέα. Το άρθρο αυτό εξετάζει την τρέχουσα κατάσταση της Διαστημικής στην Ελλάδα και παρουσιάζει τα κύρια σημεία του τομέα, με σκοπό την ανάδειξή του και την ευρύτερη διάδοση των σχετικών πληροφοριών.
Κύρια συνιστώσα και υπεύθυνη αρχή για τις μη στρατιωτικές χρήσεις του διαστήματος στην Ελλάδα είναι το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης, με τη Γενική Γραμματεία Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων να έχει τον ρόλο του ρυθμιστή για τα τεκταινόμενα της Διαστημικής στη χώρα και να είναι υπεύθυνη για την εκπροσώπησή της στην ESA (European Space Agency), της οποίας η Ελλάδα είναι μέλος από το 2005. Επίσης, το εν λόγω υπουργείο είναι αρμόδιο για να παραχωρεί τροχιακές θέσεις και συχνότητες μέσω διαγωνισμών.
Συμπληρωματικά με το Υπουργείο δρα το Ελληνικό Κέντρο Διαστήματος – ΕΛ.ΚΕ.Δ (Hellenic Space Center – HSC), το οποίο έχει διάφορες αρμοδιότητες, όπως είναι ο συντονισμός του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα για τις δραστηριότητες της Διαστημικής, καθώς και η διαμόρφωση και προώθηση εθνικής διαστημικής πολιτικής. Το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας (ΥΠΕΘΑ) είναι η μόνη επίσημη αρχή στην Ελλάδα με καθιερωμένη πολιτική για το διάστημα και διαχειρίζεται διαστημικά προγράμματα που έχουν ως γνώμονα την άμυνα. Επιπλέον, υπάρχουν πλαίσια και για συνέργειες του ΥΠΕΘΑ με το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης και το Ελληνικό Κέντρο Διαστήματος.
Σε ό,τι αφορά τις τρέχουσες δραστηριότητες που σχετίζονται με τη Διαστημική εγχώρια, υπάρχει δραστηριοποίηση σε πολλούς διαφορετικούς τομείς. Κάποιοι από αυτούς παρατίθενται ενδεικτικά. Στις τηλεπικοινωνίες, αξίζει να αναφερθεί πως τα αστεροσκοπεία του Χολομώντα, του Σκίνακα και του Χελμού, έχουν επιλεγεί από την ESA για αναβάθμιση, με σκοπό την υλοποίηση οπτικών και κβαντικών επικοινωνιών. Παράλληλα, εταιρείες παγκόσμιου βεληνεκούς εξασφαλίζουν την παρουσία τους στα δορυφορικά κέντρα του Ο.Τ.Ε στις Θερμοπύλες και τη Νεμέα. Μάλιστα, στο τελευταίο, έχει εγκατασταθεί ο πρώτος εμπορικός σταθμός εδάφους οπτικών επικοινωνιών παγκοσμίως.
Σχετικά με τον τομέα της Παρατήρησης Γης -δηλαδή τη χρήση δορυφόρων για τη λήψη πληροφοριών που αφορούν την επιφάνεια, την ατμόσφαιρα και τους ωκεανούς της Γης-, πρόσφατα έγινε γνωστό πως εγκρίθηκε η συμμετοχή της Ελλάδας στο διακρατικό στρατιωτικό πρόγραμμα CSO, ενώ υπάρχει και συμφωνία για παροχή δορυφορικών εικόνων στην Πολιτεία για διάφορες χρήσεις, όπως ενημέρωση για πυρκαγιές, αντιμετώπιση αυθαιρεσιών, κτηματολόγιο κ.α. με την εταιρεία Total View. Παράλληλα, το Beyond Unit του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών διαχειρίζεται εικόνες από το πρόγραμμα Copernicus, ενώ παρέχει υπηρεσίες Παρατήρησης Γης σε διεθνείς φορείς. Τέλος, υπάρχει κινητικότητα και για δημιουργία ικανοτήτων κατασκευής δορυφόρων εγχώρια, όπως για παράδειγμα με την υλοποίηση του προγράμματος της ESA «Greek Cubesats In-Orbit Validation Projects» αλλά και του Εθνικού Προγράμματος Μικροδορυφόρων. Σημειώνεται πως η βασισμένη σε Ελλάδα και Κύπρο εταιρεία Hellas Sat, που ανήκει στον οργανισμό Arabsat, διαθέτει εν τροχιά δύο δορυφόρους μέσω των οποίων παρέχει υπηρεσίες συνδεσιμότητας, τους Hellas Sat 3 και 4.
Αναφορικά με την τριτοβάθμια εκπαίδευση, υπάρχουν προγράμματα τα οποία έχουν ως αντικείμενο τη Διαστημική και προσφέρονται από το Ε.Κ.Π.Α. Πρόκειται για το πρόγραμμα προπτυχιακών σπουδών Αεροδιαστημικής Επιστήμης και Τεχνολογίας και το μεταπτυχιακό πρόγραμμα Διαστημικών Τεχνολογιών, Εφαρμογών και Υπηρεσιών. Παράλληλα, διάφορα εργαστήρια και ερευνητικές ομάδες δραστηριοποιούνται στον τομέα της Διαστημικής. Μερικά από αυτά είναι το εργαστήριο Ηλεκτρομαγνητικής Θεωρίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, το εργαστήριο Τεχνικής Μηχανικής και Ταλαντώσεων του Πανεπιστημίου Πατρών, το Space Physics Group του Ε.Κ.Π.Α, καθώς και τα εργαστήρια Microlab και DSCAL του Ε.Μ.Π και του Ε.Κ.Π.Α αντίστοιχα.
Φυσικά, τα παραδείγματα είναι ενδεικτικά, καθώς υπάρχουν περισσότερες αντίστοιχες πανεπιστημιακές οντότητες. Εντός της χώρας δραστηριοποιούνται και πολλές φοιτητικές ομάδες, οι οποίες διακρίνονται συνεχώς σε ευρωπαïκούς και παγκόσμιους διαγωνισμούς. Μερικές από αυτές είναι η SpaceDot, η ASAT και η BEAM του Α.Π.Θ., η ASPiRΕ του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, η White Noise του Ε.Μ.Π αλλά και η Α.Μ.Κ.Ε Beyond Orbit.
Η ελληνική διαστημική βιομηχανία αναπτύσσεται με ταχείς ρυθμούς, με εταιρείες οι οποίες απορροφούν χρηματοδοτήσεις της ESA και συμμετέχουν σε διαστημικά προγράμματα και μελέτες. Ο αριθμός των εταιρειών που ασχολούνται εγχώρια με τη Διαστημική σε μικρό ή και μεγαλύτερο βαθμό ξεπερνά τις 30. Ο προϋπολογισμός της Ελλάδας για την ESA το 2023 ήταν 21 εκατομμύρια ευρώ, από τα οποία μπορούν μέσω διαγωνισμών να επωφεληθούν οι εν λόγω εταιρείες, καθώς και πανεπιστήμια αλλά και ερευνητικά κέντρα.
Η Ελλάδα προχωρά και καθιερώνει σταδιακά τη θέση της στον τομέα της Διαστημικής, με την ανάγκη της ανάμειξής της στις διαστημικές δραστηριότητες να γίνεται όλο και πιο επιτακτική εξαιτίας των παγκόσμιων τεχνολογικών και γεωπολιτικών εξελίξεων. Ενώ το διάστημα μπορεί να φαντάζει εξωτικό και ίσως μικρότερης προτεραιότητας σε σχέση με άλλες ανάγκες, στην πράξη συνδέεται άμεσα με την καθημερινότητά μας, μέχρι και με την ποιότητα ζωής μας. Η ανάπτυξη της Διαστημικής εντός της Ελλάδας, λοιπόν, δύναται να οδηγήσει σε βελτίωση της ζωής όλων μας, με παράλληλη δημιουργία θέσεων εργασίας και ανάπτυξη τεχνολογιών αιχμής.
