Το πρόβλημα της ονομασίας του Betelgeuse προκύπτει από το γεγονός ότι τα αραβικά ονόματα των αστέρων διαδόθηκαν σαν “χαλασμένο τηλέφωνο” στον δυτικό κόσμο. Η αρχική αραβική ονομασία που εμφανίζεται ήδη από τον 10ο αιώνα είναι Yad al-jawzāʼ (γιαντ αλ τζαουζέ) και σημαίνει «Χέρι του Ωρίωνα». Κατά τη μεταγραφή της ονομασίας στα λατινικά στα τέλη του 15ου αιώνα εμφανίστηκε ως Beldelgenze. Σύμφωνα με το λεξικό Merriam-Webster η λανθασμένη αυτή απόδοση οφείλεται στην σύγχυση του αραβικού γράμματος yāʼ με το bāʼ. Σε ό,τι αφορά τη μετατροπή του «α» σε «ε», ίσως να οφείλεται στο γεγονός ότι έτσι το ακούγανε οι δυτικοί ταξιδιώτες κατά την γρήγορη αραβική ομιλία.
Στις αρχές του 17ου αιώνα φαίνεται ότι έγινε μια προσπάθεια ετυμολογικού συμβιβασμού, με το αραβικό όνομα να εμφανίζεται στα δυτικά κείμενα ως bāṭ al-jawzāʼ (μπετ-αλ-τζαουζέ). Η γραφή αυτή είναι μια λανθασμένη απόδοση της φράσης ibt al-jawzāʼ που σημαίνει «μασχάλη του Ωρίωνα». Πράγματι, το bāṭ al-jawzāʼ είναι αυτό που είναι πιο κοντά στη φωνητική ανάγνωση του σημερινού Betelgeuse. Σε ό,τι αφορά τη μετατροπή του J (τζ) σε G (γκ) πρέπει να σημειωθεί ότι σε κάποιες αραβικές διαλέκτους όπως είναι η αιγυπτιακή, το J προφέρεται ως G, δηλαδή αλ-γκαουζέ, ενώ στην κλασική αραβική προφορά προφέρεται ως αλ-τζαουζέ. Μάλιστα, όταν ζήτησα από έναν Αιγύπτιο φοιτητή μου να μου διαβάσει την ονομασία του αστέρα στην αραβική γραφή (يَد الجَوْزَاء) άκουσα ξεκάθαρα «γιαντ-αλ-γκαουζέ». Στην πορεία, με την επικράτηση της αγγλικής ως παγκόσμιας γλώσσας, εγκαταλείφθηκε η φωνητική ανάγνωση του ονόματος και επικράτησαν πιο σύντομες εκδοχές όπως Μπέτελτζουζ, Μπίτλτζους, Μπίτλγκιζ, ενώ στην Ελλάδα η γραφή “Betelgeuse” αποδόθηκε ως ένας συνδυασμός φωνητικής ανάγνωσης και …γαλλικών, δηλαδή Μπετελγκέζ.
Σήμερα η πιο διαδεδομένη προφορά του ονόματος του αστέρα είναι Μπίτλτζους (Beetle-juice). Μη βιαστείτε όμως να πείτε ότι ο αστέρας πήρε το όνομά του από την ομόηχη ταινία γιατί τα πράγματα είναι ακριβώς αντίστροφα: Οι συντελεστές της ταινίας είναι αυτοί που εμπνεύστηκαν το όνομα του χαρακτήρα από τον αστέρα. Μάλιστα στο σενάριο της ταινίας ο ομώνυμος χαρακτήρας αναγράφεται ως Betelgeuse. Η λέξη Beetle-juice είναι απλά μια χαριτωμένη ομόηχη εκδοχή.
Συνοψίζοντας τα παραπάνω, λοιπόν, η πορεία που ακολουθήθηκε ήταν:
- Υad al-jawzāʼ (Γιαντ Αλ Τζαουζέ)
- Bedelgenze
- bāṭ al-jawzāʼ (λανθασμένα από το ibt al-jawzāʼ)
- Betelgeuse
Ποια είναι λοιπόν η σωστή απόδοση του ονόματος; Μπετελγκέζ, Μπίτλτζους, Μπέτελτζουζ, Βετελγόζης ή Βετελγέζης;
Απάντηση: Kαμία από αυτές. Χρησιμοποιήστε όποια ονομασία σας βολεύει! Εάν όμως βρεθείτε στο εξωτερικό σε κύκλους αστρονόμων προτιμήστε τις αγγλικές αποδόσεις που είναι οι πιο διαδεδομένες.
Δείτε το επεισόδιο για τον υπεργίγαντα αστέρα Betelgeuse εδώ:
https://www.youtube.com/watch?v=2Yvo0G5wCyQ
——
Το κείμενο βασίστηκε στις παρακάτω πηγές:
https://www.merriam-webster.com/dictionary/Betelgeuse
https://www.cloudynights.com/topic/497136-astro-trivia-how-do-you-pronounce-betelgeuse/
https://en.wiktionary.org/wiki/Betelgeuse
https://beetlejuice.fandom.com/wiki/Betelgeuse
