Την 1η Ιουλίου του 2025, ένα νέο αντικείμενο εντοπίστηκε στον ουρανό από τηλεσκόπιο του συστήματος ATLAS στη Χιλή. Η εκπληκτική του ταχύτητα και η τροχιά του φανέρωναν ότι δεν προερχόταν από το ηλιακό μας σύστημα; Τι είναι άραγε αυτό το αντικείμενο και τι γνωρίζουμε σήμερα για αυτό;
Περίπου δύο εβδομάδες μετά την ανίχνευση του νέου αυτού διαστρικού επισκέπτη, δημοσιεύτηκε ένα paper από τον καθηγητή Avi Loeb και τους συνεργάτες του με τίτλο «Είναι το διαστρικό αντικείμενο 3I/ATLAS εξωγήινη τεχνολογία;» Από τότε μέχρι σήμερα έχουν δημοσιευτεί αμέτρητα άρθρα και βίντεο σχετικά με αυτό το ενδεχόμενο, σε έναν ορυμαγδό παραφιλολογίας, όπου είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς τι ισχύει πραγματικά και τι όχι. Προτού, όμως, μιλήσουμε για το σενάριο εξωγήινης τεχνολογίας, ας γνωρίσουμε τα βασικά χαρακτηριστικά του νέου επισκέπτη.
Τα βασικά χαρακτηριστικά του 3I/ATLAS
Ο 3I/ATLAS είναι το τρίτο διαστρικό αντικείμενο που ανακαλύπτουμε, μετά τον αινιγματικό ‘Oumuamua –που είχαμε γνωρίσει σε παλιότερο βίντεο-, και τον κομήτη 2Ι/Borisov. Όπως και ο 2I/Borisov, ο 3I/ATLAS σχεδόν εξαρχής εμφάνιζε κόμη και για αυτό θεωρήθηκε κομήτης.
Η κόμη είναι το χαρακτηριστικό λευκό νέφος γύρω από τον παγωμένο πυρήνα ενός κομήτη. Σχηματίζεται όταν ο κομήτης προσεγγίζει το εσωτερικό ηλιακό σύστημα. Τα παγωμένα υλικά θερμαίνονται και εξαχνώνονται, δηλαδή γίνονται αέρια λόγω της αυξημένης θερμοκρασίας. Οι ουσίες που εξαχνώνονται συνήθως είναι το νερό, το διοξείδιο και το μονοξείδιο του άνθρακα. Κατά την εξάχνωσή τους όμως, παρασέρνουν και άλλα υλικά της επιφάνειας του κομήτη υπό μορφή σκόνης, δημιουργώντας έτσι τη θολή όψη της κόμης.
Τη στιγμή της ανακάλυψής του ο 3I/ATLAS βρισκόταν σε απόσταση περίπου 4,5 αστρονομικών μονάδων1 από τον Ήλιο, μια απόσταση παρόμοια με αυτήν του Δία. Η τροχιά του έχει σχήμα υπερβολής, είναι δηλαδή ανοιχτή, κάτι που φανερώνει εξωπλανητική προέλευση. Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο, όμως, ήταν η τρομακτική ταχύτητά του κατά τη στιγμή της ανακάλυψής του, που ήταν τα 220.000 χιλιόμετρα ανά ώρα! Είναι μια ταχύτητα πολύ μεγαλύτερη από αυτήν των προηγούμενων δύο επισκεπτών και 3,5 φορές μεγαλύτερη από αυτή του Voyager 1 που έχει ταχύτητα διαφυγής απ’ το ηλιακό μας σύστημα.
Άρα, ο 3I/ATLAS δεν πρόκειται να εγκλωβιστεί στο βαρυτικό πεδίο του Ηλίου. O Ήλιος απλώς καμπυλώνει ελαφρώς την τροχιά του. Το ενδιαφέρον σχετικά με την τροχιά του είναι ότι έχει μια απόκλιση μόλις 5 μοιρών από το επίπεδο της εκλειπτικής, δηλαδή κινείται σχεδόν παράλληλα στο ηλιακό μας σύστημα.
Στις 3 Οκτωβρίου του 2025 πέρασε σχετικά κοντά -για τα αστρονομικά δεδομένα- από τον πλανήτη Άρη, σε απόσταση 28 εκατομμυρίων χιλιομέτρων από αυτόν. Στις 29 Οκτωβρίου έφτασε στο περιήλιο, δηλαδή, στην κοντινότερη απόστασή του από τον Ήλιο, η οποία είναι 1,4 αστρονομικές μονάδες και βρέθηκε μεταξύ των τροχιών του Άρη και της Γης. Σε αυτό το σημείο, η ταχύτητά του ξεπέρασε τα 245.000 χιλιόμετρα ανά ώρα. Εάν συνεχίσει το ταξίδι του αλώβητος, τον Μάρτιο του 2026 θα περάσει σε απόσταση 54 εκατομμυρίων χιλιομέτρων από τον Δία.
Ο κομήτης ήταν ορατός από τη Γη μέχρι και τον Σεπτέμβριο. Τον Οκτώβριο δυστυχώς δεν ήταν παρατηρήσιμος, λόγω της θέσης του Ήλιου. Όμως, αναμένεται να κάνει την επανεμφάνισή του στον ουρανό στις αρχές του Νοεμβρίου, οπότε θα μελετηθεί και πάλι από τα τηλεσκόπιά μας. Δεν θα πλησιάσει, όμως, κοντά στη Γη. Η κοντινότερη απόσταση που θα βρεθεί σε εμάς θα είναι οι 1,8 αστρονομικές μονάδες στις 19 Δεκεμβρίου του 2025.
Οι παρατηρήσεις του 3I/ATLAS τον Ιούλιο φανέρωναν ένα σώμα με κόμη, αλλά χωρίς ουρά. Όσο για τον πυρήνα του, το μέγεθος του είναι αρκετά αβέβαιο, μιας και κρύβεται από την κόμη, αλλά εκτιμάται ότι είναι μεσαίου μεγέθους, με εύρος τιμών από τα 0,36 έως τα 5,6 χιλιόμετρα.
Οι αναλύσεις του φάσματος της κόμης του σώματος από γήινα αλλά και διαστημικά τηλεσκόπια, μεταξύ των οποίων τα Hubble, James Webb και SphereX, έδειξαν παρουσία διοξειδίου του άνθρακα, νερού και μονοξειδίου του άνθρακα. Ό,τι δηλαδή βρίσκουμε συνήθως σε κομήτες. Αυτό όμως που ήταν ασυνήθιστο ήταν οι σχετικά μικρές ποσότητες μονοξειδίου του άνθρακα και νερού. Δηλαδή, φαίνεται να έχουμε μια κόμη αποτελούμενη κατά κύριο λόγο από διοξείδιο του άνθρακα.
Αυτό μπορεί να μαρτυρά κάτι για τις συνθήκες που συνάντησε κατά το ταξίδι του ο κομήτης. Συνήθως, το μονοξείδιο του άνθρακα εξαχνώνεται -και άρα χάνεται- πρώτο, ακολουθεί το διοξείδιο και στο τέλος ακολουθεί το νερό. Παρ’ όλα αυτά, θα περιμέναμε να ανιχνεύουμε περισσότερο νερό. Στην περίπτωση του 3I/ATLAS τα μειωμένα ποσά νερού είναι πιθανό να δείχνουν κάποια διαστρωμάτωση των ουσιών που εμποδίζει την εξάχνωση του νερού. Εναλλακτικά, ίσως η αφθονία διοξειδίου του άνθρακα να μας λέει κάτι για την προέλευση και τον σχηματισμό του 3I/ATLAS. Ενδέχεται, δηλαδή να σχηματίστηκε στην περιοχή του πλανητικού του συστήματος όπου παγώνει το διοξείδιο του άνθρακα.
Προέλευση και ηλικία
Μιλώντας για το πλανητικό του σύστημα, φτάνουμε ίσως στο πιο εντυπωσιακό στοιχείο, το οποίο είναι φυσικά η προέλευση του σώματος. Από πού προήλθε ο παράξενος αυτός επισκέπτης και τι ηλικία έχει; Είναι αδύνατο να προσδιορίσουμε ακριβώς το μητρικό του άστρο, μιας και έχει αλληλεπιδράσει βαρυτικά με άλλα άστρα κατά το ταξίδι του, και η τροχιά του είναι σύνθετη. Σύμφωνα, όμως, με προσομοιώσεις της πορείας του, ο κομήτης φαίνεται να προήλθε από τον λεπτό ή τον παχύ δίσκο του Γαλαξία. Ο παχύς δίσκος είναι η αραιή περιοχή γύρω από τον πυκνό λεπτό δίσκο -στον οποίο βρισκόμαστε εμείς- και περιέχει κυρίως παλαιότερα άστρα, φτωχότερα σε μέταλλα. Αν πράγματι προέρχεται από εκεί, τότε θα έχουμε για πρώτη φορά την ευκαιρία να μελετήσουμε από τόσο κοντά ένα αρχαίο σώμα από αυτή την περιοχή!
Πράγματι, οι μελέτες που έχουν δημοσιευθεί σχετικά με την ηλικία του δίνουν ένα μεγάλο εύρος τιμών, αλλά συγκλίνουν σε μία ηλικία αρκετά μεγάλη, πιθανότατα πάνω από τα 7 δισεκατομμύρια έτη! Αυτό σημαίνει ότι ο άγνωστος αυτός ταξιδιώτης ενδέχεται να ξεκίνησε την επική του πορεία πολύ πριν σχηματιστεί το ηλιακό μας σύστημα!
(M. Hopkins/Ōtautahi-Oxford team)
Στο φάσμα του, εκτός από τα εξαχνωμένα αέρια που είδαμε παραπάνω, έχει βρεθεί επίσης νικέλιο, κυάνιο και, προσφάτως, σίδηρος. Αυτά τα ευρήματα είναι συνηθισμένα για κομήτες. Ωστόσο, η αναλογία νικελίου-σιδήρου είναι πολύ διαφορετική από αυτή που παρατηρούμε συνήθως. Συγκεκριμένα, ο σίδηρος εμφανίζεται σε πολύ μικρότερες ποσότητες από το νικέλιο. Αυτή η διαφορά άρχισε να μειώνεται όσο το σώμα πλησίαζε στον Ήλιο, κάτι που δείχνει ότι ο πιθανότατα ο σίδηρος είναι παγιδευμένος σε άλλες ουσίες, και απελευθερώνεται κατά την αύξηση της θερμοκρασίας. Εξάλλου, και το νικέλιο εμφανίστηκε σχετικά νωρίς, δηλαδή όταν ο 3I/ATLAS ήταν σε αποστάσεις τέτοιες που δεν ευνοούν την εξάχνωσή του. Άρα η εμφάνιση του νικελίου πιθανότατα οφείλεται σε σπάσιμο των δεσμών των χημικών ενώσεων στις οποίες περιέχεται, όπως είναι, για παράδειγμα, το καρβονύλιο του νικελίου.
Συχνές παρανοήσεις
Πάμε τώρα να δούμε τους ισχυρισμούς περί εξωγήινης νοημοσύνης. Οι ισχυρισμοί αυτοί συνήθως επισημαίνουν τα παράξενα χαρακτηριστικά του κομήτη ως ενδεικτικά εξωγήινης τεχνολογίας. Πάμε, λοιπόν, να τα δούμε ένα-ένα.
1. Δεν έχει ουρά.
Οι ουρές των κομητών έχουν κατεύθυνση αντίθετη από τον Ήλιο, μιας και ο ηλιακός άνεμος και η ηλιακή ακτινοβολία παρασέρνουν τη σκόνη και τα υλικά που ‘χουν εξαχνωθεί. Οι πρώτες παρατηρήσεις του κομήτη τον Ιούλιο του ’25 πράγματι δεν εντόπισαν ξεκάθαρη ουρά. Αξίζει να σημειωθεί ότι, αρχικά, ο Loeb είχε αμφιβάλει και για τη φύση της κόμης. Τελικά, η ουρά φάνηκε καθαρά σε μια εντυπωσιακή φωτογραφία του τηλεσκοπίου Gemini South στη Χιλή, η οποία λήφθηκε στις 27 Αυγούστου.
(International Gemini Observatory/NOIRLab/NSF/AURA/Shadow the Scientist)
Στο τέλος του Αυγούστου εντοπίστηκε, επίσης, και μια ουρά αντίθετης κατεύθυνσης, δηλαδή προς τον Ήλιο. Αυτό είναι ένα ξεχωριστό φαινόμενο που συμβαίνει κάποιες φορές λόγω της θέρμανσης της πλευράς του κομήτη που κοιτά προς τον Ήλιο. Η αύξηση της θερμοκρασίας δημιουργεί πίδακες αερίων και σκόνης που εκτοξεύονται στην κατεύθυνση του Ηλίου. Σιγά σιγά, όμως, παρασύρονται και αυτά τα υλικά προς την ουρά του κομήτη, λόγω του ηλιακού ανέμου. Αυτό ακριβώς παρατηρήθηκε και στην περίπτωση του 3I/ATLAS.
2. Κινείται με ασυνήθιστη πορεία που μαρτυρά εξερευνητική αποστολή.
Ο 3I/ATLAS κινείται σχεδόν παράλληλα στο επίπεδο του ηλιακού μας συστήματος και μάλιστα σε μια τροχιά που τον φέρνει σχετικά «κοντά» στον Άρη, την Αφροδίτη και τον Δία. Αυτό, όμως, δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει. Διότι ο κομήτης ανακαλύφθηκε από το σύστημα ATLAS (Asteroid Terrestrial-impact Last Alert System). Το ATLAS αποτελείται από 5 τηλεσκόπια, σε διαφορετικές περιοχές του πλανήτη και έχει ως στόχο την ανακάλυψη δυνητικά επικίνδυνων αστεροειδών. Είναι, δηλαδή, ένα σύστημα πλανητικής άμυνας. Και πού γίνεται η αναζήτηση επικίνδυνων αντικειμένων κατά κύριο λόγο; Μα, φυσικά, κοντά στο επίπεδο του ηλιακού μας συστήματος, μιας και η συντριπτική πλειοψηφία των αστεροειδών βρίσκονται σε αυτό!
Εδώ πρέπει να λάβουμε υπόψη κάτι ακόμα: στην πραγματικότητα ο αριθμός των διαστρικών αντικειμένων που διασχίζουν τον Γαλαξία μας είναι σίγουρα πολύ-πολύ μεγαλύτερος των αστέρων και των πλανητών του Γαλαξία. Συγκεκριμένα, οι ερευνητές εκτιμούν ότι υπάρχουν τουλάχιστον 1021-1024 τέτοια σώματα μεγέθους άνω των 100 μέτρων, τα οποία περιπλανώνται ελεύθερα στον Γαλαξία. Κατά τα πρώτα στάδια της ύπαρξης ενός πλανητικού συστήματος, πολλά τέτοια αντικείμενα δραπετεύουν από τα πλανητικά τους συστήματα, λόγω συγκρούσεων και βαρυτικών αλληλεπιδράσεων. Επίσης, χάρη στην κοντινή διέλευση άλλου αστέρα ή γίγαντα πλανήτη, μπορούν να αποκτήσουν ταχύτητα διαφυγής από το σύστημά τους. Εκτιμάται ότι αυτή τη στιγμή υπάρχουν 10.000 τέτοια διαστρικά αντικείμενα διαμέτρου τουλάχιστον 100 μέτρων, εσωτερικά της τροχιάς του Ποσειδώνα.
Εμείς, βέβαια, μέχρι σήμερα έχουμε βρει μόνο 3 τέτοιους διαστρικούς επισκέπτες, όλους μέσα στην τελευταία δεκαετία. Κι αυτό, όχι επειδή είναι σπάνιοι, αλλά επειδή τώρα αποκτήσαμε τηλεσκόπια τα οποία μπορούν να κάνουν τόσο λεπτομερείς παρατηρήσεις. Άλλωστε, και τον 1I/’Oumuamua δεν καταφέραμε να τον ανιχνεύσουμε όσο ερχόταν προς το μέρος μας, αλλά όταν έφευγε από το ηλιακό μας σύστημα.
Σε ό,τι αφορά τις προσεγγίσεις των πλανητών του ηλιακού μας συστήματος από τον 3I/ATLAS, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στο πώς ερμηνεύουμε την αστρονομική έννοια του «κοντά». Διότι εύκολα μπορεί να μας δημιουργηθεί η ψευδαίσθηση ότι ο 3I/ATLAS προσεγγίζει τα σώματα σαν δορυφόρος που παρακολουθεί τις επιφάνειές τους. Η μικρότερη απόσταση στην οποία έφτασε ο 3I/ATLAS από κάποιον πλανήτη είναι αυτή που είχε από τον Άρη στις 3 Οκτωβρίου του 2025. Συγκεκριμένα, έφτασε στις 0,19 αστρονομικές μονάδες ή 28 εκατομμύρια χιλιόμετρα από τον κόκκινο πλανήτη. Σε αυτή την απόσταση ο Άρης φαίνεται απλώς σαν ένα πολύ λαμπρό άστρο. Η μικρότερη απόσταση από την Αφροδίτη είναι 0,65 αστρονομικές μονάδες ή 97 εκατομμύρια χιλιόμετρα, δηλαδή λίγο μικρότερη από την απόσταση Αφροδίτης-Ηλίου, ενώ η προσέγγιση του Δία θα γίνει από την απόσταση των 0,36 αστρονομικών μονάδων ή 54 εκατομμυρίων χιλιομέτρων, δηλαδή περίπου όσο απέχει ο Ερμής από τον Ήλιο.
3. Κινείται ασυνήθιστα γρήγορα και παράξενα
Πώς εξηγείται η τρομακτική ταχύτητα του κομήτη; Ο κομήτης δραπέτευσε από ένα άλλο πλανητικό σύστημα και, άρα, εκτός από την ταχύτητα τη δική του φέρει επιπλέον και την ταχύτητα του πλανητικού του συστήματος. Ενδεικτικά, οι ταχύτητες των γειτονικών μας άστρων διαφέρουν μεταξύ τους κατά ένα ποσό της τάξης των 100.000 χιλιόμετρα ανά ώρα! Η διαφορά όμως της ταχύτητας του Ήλιου μας σε σχέση με τους αστέρες που βρίσκονται στον παχύ δίσκο είναι πολύ πιο εντυπωσιακή και μπορεί να ξεπεράσει τα 300.000 χιλιόμετρα ανά ώρα. Αυτή προστίθεται στα εξωπλανητικά αντικείμενα και, επομένως, δεν θα πρέπει να μας εκπλήξει αν ανιχνεύσουμε κάτι τέτοιο στο μέλλον. Συν τοις άλλοις, οι αλληλεπιδράσεις με άλλα άστρα κατά το ταξίδι τους, μπορεί να αυξήσουν την ταχύτητα των διαστρικών επισκεπτών.
Σε ό,τι αφορά την κίνησή του 3I/ATLAS, δεν έχει παρατηρηθεί κάτι ιδιαίτερα παράξενο. Οι μεταβολές στις κινήσεις των κομητών είναι ένα αποτέλεσμα δύο παραγόντων. Ο πρώτος παράγοντας είναι η βαρυτική έλξη που δέχονται από τον Ήλιο και τα άλλα σώματα του πλανητικού συστήματος. Ο δεύτερος είναι η ώθηση που δέχεται ο κομήτης από την εξάχνωση των υλικών της επιφάνειάς του. Τα υλικά αυτά φεύγουν σε μεγάλες ποσότητες και, σύμφωνα με τον νόμο δράσης-αντίδρασης, ασκούν δύναμη στον κομήτη. Έτσι, υπάρχει αφενός η αναμενόμενη βαρυτική επιτάχυνση και οι μικρές μεταβολές που οφείλονται στην εξάχνωση.
Πιθανολογώ ότι ίσως σε αυτό το φαινόμενο να αναφέρονται κάποια δημοσιεύματα και βιντεάκια που μιλούν για «αλλαγή πορείας», χωρίς να αναφέρουν, όμως, κάποια σχετική πηγή. Ωστόσο, δεν μιλούμε για απότομη αλλαγή πορείας, στροφές ή ελιγμούς, αλλά για κάτι που εξηγείται πλήρως και παρατηρείται σε όλους τους κομήτες.
4. Έγινε πιο «πράσινος»
Κατά τη διάρκεια της σεληνιακής έκλειψης της 7ης Σεπτεμβρίου, δυο φωτογράφοι (Michael Jäger & Gerald Rhemann) κατέγραψαν τον 3I/ATLAS με μια πρασινωπή απόχρωση. Οι φωτογραφίες αυτές είναι πραγματικές, αλλά πρόκειται για ευρέως φάσματος, επεξεργασμένες έγχρωμες εικόνες, όχι για φασματοσκοπικά δεδομένα που απεικονίζουν συγκεκριμένες γραμμές εκπομπής.
Οπτικά, ίσως να έγινε ελαφρώς πιο πράσινος, καθώς η δραστηριότητα αυξήθηκε και το κυάνιο και η σκόνη έγιναν εντονότερα, ώστε οι κάμερες να καταγράψουν μια ελαφριά πρασινωπή απόχρωση. Επιστημονικά, όμως, το «πρασίνισμα» του κομήτη δεν έχει επιβεβαιωθεί. Οι κομήτες φαίνονται πράσινοι όταν εκπέμπεται C₂ δηλαδή δύο ενωμένα άτομα άνθρακα. Εν προκειμένω, όμως, φασματικά δεν έχει ανιχνευθεί C₂. Αν τα νεότερα φάσματα, όσο πλησιάζει το περιήλιο, δείξουν ότι το C₂ εμφανίζεται, τότε θα υπάρξει οριστική απάντηση στο υποτιθέμενο «πρασίνισμα».
5. Κρύφτηκε ύποπτα πίσω από τον Ήλιο
Αναφέρεται ότι στο περιήλιο (29 Οκτωβρίου) ο κομήτης κρύφτηκε ύποπτα πίσω από τον Ήλιο ώστε να μην μπορούμε να τον δούμε. Μάλιστα, ο Loeb είχε ισχυριστεί -μεταξύ σοβαρού και αστείου- ότι σε εκείνο το σημείο θα μπορούσε να γίνει κάποιος ελιγμός ή να απελευθερωθούν probes – διαστημοσυσκευές.
Στην πραγματικότητα, όμως, δεν βρέθηκε πίσω από τον Ήλιο, αλλά απλώς κοντά του στον ουράνιο θόλο. Δεν κρύφτηκε, δηλαδή, πίσω από τον ηλιακό δίσκο. Η ελάχιστη γωνιακή απόσταση μεταξύ του Ήλιου και του 3I/ATLAS ήταν 2,59 μοίρες στις 21 Οκτωβρίου 2025, όταν ο κομήτης βρισκόταν σε απόσταση 2,4 αστρονομικών μονάδων από τη Γη. Αυτή η γωνιακή απόσταση στον ουράνιο θόλο αντιστοιχεί σε 5 ολόκληρα Φεγγάρια. Στο περιήλιο η γωνιακή απόσταση ήταν αυξημένη, δηλαδή 12,8 μοίρες ή τουλάχιστον 25 Φεγγάρια!
Ωστόσο, χρειαζόμαστε τουλάχιστον 20-30 μοίρες γωνιακή απόσταση από τον Ήλιο για να μπορούμε να παρατηρήσουμε ένα τέτοιο αμυδρό αντικείμενο με ευαίσθητα τηλεσκόπια. Άρα, θα μπορούμε να τον δούμε και πάλι στο πρώτο δεκαήμερο του Νοεμβρίου. Παρ’ όλα αυτά ο στεμματογράφος του δορυφόρου GOES-19 της NOAA τον απαθανάτισε στις 18 Οκτωβρίου και είχε δυνατότητα να τον βλέπει μέχρι τις 24 Οκτωβρίου. Επίσης, είχαμε παρατηρήσεις κι από άλλες αποστολές της ESA και της NASA, όσο εμείς από τη δεν μπορούσαμε να τον δούμε από τη Γη.
6. Γιατί σιωπούν οι διαστημικοί οργανισμοί;
Δεν υπάρχει καμιά «σιωπή». Η ESA έχει δημοσιεύσει αρκετά άρθρα για τον 3I/ATLAS και μάλιστα κατά τη διέλευση του κομήτη από τον Άρη, στις αρχές Οκτωβρίου, η ESA επιχείρησε να τον φωτογραφίσει με τα διαστημόπλοια Trace Gas Orbiter και Mars Express που βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τον κόκκινο πλανήτη. Το Mars Express απέτυχε να διακρίνει τον κομήτη διότι ο μέγιστος χρόνος έκθεσης με τον οποίο φωτογραφίζει είναι μόλις 0,5 δευτερόλεπτα. Το Trace Gas Orbiter, όμως, κατάφερε να τον εντοπίσει. Πρέπει βέβαια να τονιστεί ότι αυτά τα σκάφη δεν είναι σχεδιασμένα για να βλέπουν αμυδρά αντικείμενα, αλλά το πολύ πιο φωτεινό έδαφος του Άρη.
Μέσα στον Νοέμβριο, ο 3I/ATLAS θα παρατηρηθεί και από την αποστολή JUICE της ESA από απόσταση 0,43 αστρονομικών μονάδων. Η αποστολή JUICE έχει παρουσιαστεί αναλυτικά στο κανάλι Astronio και ταξιδεύει με προορισμό τα παγωμένα φεγγάρι του Δία.
Σε ό,τι αφορά τη NASA, το σύστημα ATLAS είναι δικό της project, δηλαδή εκείνη το χρηματοδοτεί, ενώ η διαχείριση των δεδομένων γίνεται από το Πανεπιστήμιο της Χαβάης, το οποίο ανήκει στις ΗΠΑ. Άρα την ύπαρξη του αντικειμένου και την παράξενη τροχιά του τα γνωρίζουμε χάρη στη NASA.
Κατά τη διέλευση του κομήτη από τον Άρη, το σκάφος Mars Reconnaisance Orbiter (MRO) της NASA τράβηξε φωτογραφίες, αλλά ακόμα δεν έχουν δημοσιευθεί. Είναι βέβαιο ότι θα είναι καλύτερες από αυτές της ESA γιατί το συγκεκριμένο σκάφος έχει ικανότητα να τραβάει φωτογραφίες υψηλότερης ανάλυσης. Επίσης, χωρίς να έχει επιβεβαιωθεί επισήμως, δύο κάμερες του ρόβερ Perseverance, το οποίο βρίσκεται στον Άρη είναι πιθανό να κατέγραψαν κάποιες φωτογραφίες του σώματος. Η πρώτη δείχνει κάτι θολό στη θέση που θα έπρεπε να βρίσκεται στη θέση του κομήτη και η δεύτερη δείχνει ένα μακρόστενο σώμα που δημιούργησε και πάλι θεωρείες συνωμοσίας. Ωστόσο, πρόκειται για φωτογράφιση μακράς έκθεσης.
(NASA/JPL-Caltech/ASU/Simeon Schmauß, iflscience)
Γιατί δεν έχουμε ακόμα επιβεβαίωση από τη NASA για αυτές τις φωτογραφίες και γιατί δεν δημοσιεύει τις φωτογραφίες του MRO; Για έναν λόγο εντελώς άσχετο με τα διαστημικά: το government shutdown των ΗΠΑ! Μόνο το εντελώς απαραίτητο προσωπικό εργάζεται στις ομοσπονδιακές δημόσιες υπηρεσίες των ΗΠΑ, λόγω αδυναμίας της κυβέρνησης να περάσει τον προϋπολογισμό από το κογκρέσο. Δυστυχώς, αυτό συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Αναλογιστείτε, όμως, το εξής. Αν το shutdown είχε γίνει κατά την ανακάλυψη του κομήτη, την 1η Ιουλίου του 2025, οι θεωρίες συνωμοσίας θα οργίαζαν και θα έλεγαν ότι τη στιγμή της ανακάλυψης ενός διαστρικού αντικειμένου η NASA σιώπησε. Αν είχε γίνει κατά τη δημοσίευση του paper του Loeb, 2 εβδομάδες μετά, πάλι θα το είχαν συνδέσει με τον ίδιο τρόπο. Αν είχε γίνει κατά το περιήλιο αντί για τη διέλευση από τον Άρη, δηλαδή στις 29 Οκτωβρίου, πάλι θα υπήρχε πεδίο δόξης λαμπρόν για κάθε συνωμοσιολογία. Και, εάν το shutdown είχε γινει στη μικρότερη απόσταση από τη Γη, τον Δεκέμβριο, πάλι οι συνωμοσιολόγοι θα έκαναν αυτή την εντελώς ασύνδετη σύνδεση. Όταν ο προϋπολογισμός περάσει και λήξει το government shutdown, θα υπάρξει το απαραίτητο προσωπικό το οποίο θα δώσει τα δεδομένα στη δημοσιότητα.
7. Έχει παράξενο σχήμα και δικό του φως
Μεταξύ άλλων κυκλοφόρησαν ανυπόστατες φήμες για το σχήμα και το φως του αντικειμένου. Η παραφιλολογία για το «σχήμα πούρου», μάλλον προήλθε από παρερμηνείες της φωτογραφίας του Perseverance. Ωστόσο, ακόμα κι ο Loab στο blog του εξηγεί ότι εάν είναι πράγματι ο 3I/ATLAS αυτός που απεικονίζεται, εμφανίζεται έτσι λόγω συνεχόμενων πολλαπλών λήψεων ή μακράς έκθεσης.
Η παρερμηνεία περί «αυτόφωτου» αντικειμένου» προέρχεται από την αρχική ερμηνεία του Loeb ότι δεν υπήρχε κόμη. Αν πράγματι δεν υπήρχε κόμη και είχε τόσο έντονο φως, θα υπήρχε κάποιο μυστήριο ή θα υποδηλωνόταν, τουλάχιστον, ένα τεράστιο μέγεθος αντικειμένου, άνω των 20 χιλιομέτρων. Ωστόσο, η κόμη, με τα παγωμένα της σωματίδια και τη σκόνη που περιέχει, αντανακλά το ηλιακό φως σαν τα σύννεφα, κάνοντας τους κομήτες να φαίνονται πολύ μεγαλύτεροι και λαμπρότεροι απ’ ό,τι ένας αστεροειδής.
Μια ακόμα παρερμηνεία λέει ότι το αντικείμενο αυτό είναι πολύχρωμο. Η παρερμηνεία αυτή οφείλεται πιθανότατα στην παρακάτω φωτογραφία από το Gemini North. Η πορεία του κομήτη φωτογραφήθηκε με τρία διαφορετικά φίλτρα χρωματικά φίλτρα (κόκκινο, πράσινο, μπλε), σε διαφορετικές χρονικές στιγμές.
International Gemini Observatory/NOIRLab/NSF/AURA/K. Meech (IfA/U. Hawaii)
Image Processing: Jen Miller & Mahdi Zamani (NSF NOIRLab)
Υπάρχει, όμως, κάτι που είναι πράγματι ασυνήθιστο σχετικά με τον κομήτη: η πόλωση του φωτός που αντανακλάται στην κόμη. Ο τρόπος που τα υλικά πολώνουν το φως θυμίζει περισσότερο τα μικρά παγωμένα αντικείμενα πέρα από την τροχιά του Ποσειδώνα, παρά τη συνηθισμένη «ταλαιπωρημένη» όψη των κομητών. Αυτό είναι κάτι που θα πρέπει να επιβεβαιωθεί από τα μέσα του Νοεμβρίου και μετά, που το σώμα θα είναι και πάλι παρατηρήσιμο από τα μεγάλα μας τηλεσκόπια. Εάν επιβεβαιωθεί, θα μαρτυρά πράγματι έναν ειδικό τύπο κομήτη, διαφορετικό από αυτούς που παρατηρούμε συνήθως στο δικό μας ηλιακό σύστημα.
8. Είναι ασυνήθιστο, άρα είναι εξωγήινη νοημοσύνη
Παράξενο και ασυνήθιστο ΔΕΝ είναι ισοδύναμο με την εξωγήινη νοημοσύνη. Για να θεωρήσουμε ότι κάτι είναι εξωγήινη νοημοσύνη δεν πρέπει απλώς να είναι ανεξήγητο. Εξάλλου, αυτό θυμίζει τον τρόπο σκέψης των παλαιότερων ανθρώπων που απέδιδαν τα φυσικά φαινόμενα σε «εύκολες» εξηγήσεις περί υπερφυσικών δυνάμεων. Ο Δίας έριχνε τους κεραυνούς, ο Εγκέλαδος ευθυνόταν για τους σεισμούς και ο Ποσειδώνας για τις τρικυμίες. Αργότερα, στο μεσαίωνα, τα πάντα αποδίδονταν στο Θεό, τον διάβολο, τους αγγέλους ή τους δαίμονες. Δυστυχώς, η επίκληση εξωγήινης νοημοσύνης όποτε βλέπουμε κάτι που δεν μπορούμε να εξηγήσουμε, μοιάζει με τη συνέχιση αυτού του απλοϊκού και μαγικού τρόπου σκέψης.
Άλλωστε, αν βιαζόμαστε να εξηγήσουμε τα φαινόμενα αυτά με τέτοιο τρόπο, θα χάσουμε την ευκαιρία μας να δούμε πραγματικά από τι αποτελείται και πώς σχηματίστηκε αυτό το σώμα. Θα χάσουμε, δηλαδή, την ευκαιρία μας να διαπιστώσουμε τις συνθήκες που ίσχυαν σε μια άλλη περιοχή και μια άλλη εποχή του Γαλαξία μας. Άλλωστε, θα μπορούσε να είναι ένα νέο είδος κομήτη ή μια νέα τάξη αντικειμένου.
Ακόμα, πρέπει να προσέξουμε το εξής λογικό σφάλμα: Εάν ένα σώμα δεν πληροί όλα τα κριτήρια μιας συγκεκριμένης κατηγορίας αντικειμένων, αυτό δεν σημαίνει ότι μπορεί κάποιος να το τοποθετήσει σε οποιαδήποτε κατηγορία θέλει! Εάν θέλουμε να είμαστε αυστηροί σε ό,τι αφορά την κατηγορία του «κομήτη», περιορίζοντας την έννοια σε συγκεκριμένες αναλογίες υλικών, θα πρέπει να έχουμε την ίδια αυστηρότητα και με την κατηγορία του «αστρόπλοιου».
(από την παρουσίαση στο YouTube)
Συν τοις άλλοις, στην ιστορία της Αστροφυσικής, είναι αμέτρητες οι περιπτώσεις που νομίσαμε ότι ανακαλύψαμε εξωγήινους και τελικά ήταν φυσικά φαινόμενα. Ακόμα και πολλά αντικείμενα των οποίων η ύπαρξη θεωρείται δεδομένη σήμερα, κάποτε θεωρήθηκαν ως στοιχεία εξωγήινων πολιτισμών. Τα pulsars, τα κβάζαρ, ο αστέρας της Tabby και άλλα ερμηνεύθηκαν από κάποιους ως ενδείξεις εξωγήινης νοημοσύνης (βλ. βίντεο: Όταν «ανακαλύψαμε» εξωγήινους).
Ποια χαρακτηριστικά θα έπρεπε να έχει κάτι για να συνδεθεί με εξωγήινη νοημοσύνη;
Μερικά ενδεικτικά χαρακτηριστικά που θα περιμέναμε από ένα εξωγήινο σκάφος είναι τα εξής:
α. Μεγάλη ταχύτητα – ίσως κάποιο ποσοστό της ταχύτητας του φωτός (>1% της ταχύτητας του φωτός). Η ταχύτητα εισόδου του σώματος στο ηλιακό μας σύστημα ήταν λίγο κάτω από 209.000 χιλιόμετρα ανά ώρα (0,019% της ταχύτητας του φωτός). Μπορεί να μοιάζει μεγάλη, αλλά με αυτή την ταχύτητα το σώμα θα ήθελε 22.000 χρόνια για να φτάσει στο κοντινότερο πλανητικό σύστημα σε εμάς! Ενδεικτικά, το Parker Solar Probe της NASA έφτασε σε τουλάχιστον 3 φορές μεγαλύτερη ταχύτητα, αγγίζοντας τα 692.000 χιλιόμετρα ανά ώρα, καθώς πλησίαζε τον Ήλιο.
β. Συμπαγές αντικείμενο, ίσως με εμφανή εκπομπή ενέργειας σε κάποιον άξονα (προώθηση). Συν τοις άλλοις, ο δεύτερος θερμοδυναμικός νόμος επιβάλλει απώλειες.
γ. Επιτάχυνση που να μην εξηγείται από τη βαρύτητα και από την εξάχνωση υλικών.
δ. Εκπομπή ακτινοβολίας που περιέχει πληροφορία, σε οποιοδήποτε μήκος κύματος.
ε. Να έχει οποιαδήποτε συμπεριφορά που να υποδηλώνει χρήση τεχνολογίας, όπως θα ήταν οι ελιγμοί ή η απελευθέρωση probes-διαστημοσυσκευών.
Petitio Principii
Μια λογική πλάνη που επαναλαμβάνεται στην ιστορία του 3I/ATLAS είναι αυτή του petitio principii ή αλλιώς «ἐν ἀρχῇ αἰτεῖσθαι» ή «begging the question». Δηλαδή, το να υποθέτεις ότι ισχύει το συμπέρασμα και να ερμηνεύεις όλα τα δεδομένα έτσι ώστε να το επιβεβαιώσεις.
Όπως είχαμε πει στο σχετικό επεισόδιο για τον ‘Oumuamua, ο Loeb είχε ισχυριστεί ότι η μικρή ταχύτητα και η τροχιά εκείνου του σώματος -το οποίο ήρθε σχεδόν κάθετα στο ηλιακό μας σύστημα-, ήταν ενδείξεις νοημοσύνης. Συγκεκριμένα, ο Loeb ισχυρίστηκε ότι η ταχύτητά του, η οποία ήταν τουλάχιστον 10 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο μεγαλύτερη από τον μέσο όρο της ταχύτητας των γειτονικών άστρων, ήταν τέτοια ώστε να μην μπορούμε να καταλάβουμε από ποιο σύστημα προήλθε. Ήταν, δηλαδή, σαν καμουφλάζ, ώστε να αποκρύψει τα ίχνη του. Ωστόσο, στην περίπτωση του 3I/ATLAS, που έχει ακριβώς τα αντίθετα χαρακτηριστικά, δηλαδή έχει μεγάλη ταχύτητα και τροχιά σχεδόν παράλληλη στο επίπεδο περιφοράς των πλανητών, ο Loeb πάλι βλέπει ενδείξεις νοημοσύνης.
Αυτός ο τρόπος παρουσίασης των δεδομένων δυστυχώς κάνει ζημιά στην επιστήμη και την επικοινωνία της και δίνει τροφή σε ιστοσελίδες και influencers ώστε να δημιουργήσουν σενάρια και να διασπείρουν ψευδείς ειδήσεις.
Η διαρκής μετατόπιση του στόχου – «Moving the goalpost»
Μια ακόμα πλάνη η οποία εφαρμόζεται στην περίπτωση του Loeb είναι η πλάνη που είναι γνωστή ως «moving the goalpost», δηλαδή η διαρκής μετατόπιση του στόχου.
Στο blog του είχε αναφέρει ότι πρέπει να εξετάσουμε το ενδεχόμενο να είναι εξωγήινο σκάφος εάν:
–Δεν έχει κόμη: αυτό θα έδειχνε ότι το μεγαλύτερο μέρος του φωτός του προέρχεται από την επιφάνειά του. Τελικά, ανακαλύφθηκε κόμη.
–Δεν έχει ουρά: αυτό για τον Loeb θα έδειχνε ότι δεν είναι κομήτης και άρα ότι ήρθε «σκόπιμα». Τελικά, ανακαλύφθηκε ουρά.
–Είναι γιγάντιο: αν ήταν άνω των 20 χιλιομέτρων, τότε ο περιορισμένος αριθμός μεγάλων διαστρικών σωμάτων στον Γαλαξία θα φανέρωνε -σύμφωνα με τον Loeb- ότι αυτό ίσως να ήταν τεχνολογικά σχεδιασμένο. Τελικά, το μέγεθός του είναι πολύ μικρότερο, με ανώτατο όριο τα 5,6 χιλιόμετρα.
Παρ’ όλο που η μια μετά την άλλη καταρρίπτονται οι παραπάνω -και πολλές ακόμα- υποθέσεις, εξακολουθεί να υποστηρίζει με την ίδια θέρμη, αν όχι πιο ένθερμα, την αρχική του πρόταση.
Ζημιά στην επικοινωνία της επιστήμης
Κάποια ακόμα σοβαρά προβλήματα που έχω εντοπίσει στον τρόπο που έχει επικοινωνηθεί η ύπαρξη του τρίτου διαστρικού επισκέπτη στο κοινό είναι τα παρακάτω:
A. Υπήρξε μεγάλη βιασύνη για συμπεράσματα πριν από την έρευνα. Δεν είχαν περάσει ούτε 15 ημέρες από την ανακάλυψη του σώματος και ο Loeb είχε ήδη γράψει paper σχετικό με την εξωγήινη νοημοσύνη. Βέβαια, εδώ και αρκετά χρόνια στον χώρο είναι γνωστός για τις εξωτικές του ερμηνείες, όπως και για την πρότασή του να χρηματοδοτηθεί μια αποστολή εδώ στη Γη για την εύρεση παλαιότερων διαστρικών επισκεπτών – εξωγήινων σκαφών.
B. Στην πραγματικότητα, η μόνη ομάδα που ισχυρίστηκε κάτι τέτοιο είναι η ομάδα του Avi Loeb. Αυτή τη στιγμή έχουν δημοσιευτεί πάνω από 100 ερευνητικά papers σχετικά με τον κομήτη, και μόνο η ομάδα του Loeb παρουσιάζει το εξωγήινο σκάφος ως πιθανό ενδεχόμενο. Γιατί λοιπόν ακούγεται η φωνή του περισσότερο από αυτές όλων των άλλων έγκριτων πανεπιστημιακών ερευνητών; Γιατί αναπαράγεται το όνομά του και η υπόθεση περί εξωγήινης ζωής σε εκατοντάδες άρθρα και βίντεο στα social media; Κι όχι τα ονόματα και τα ευρήματα χιλιάδων συναδέλφων του που εργάζονται σκληρά για την εκτίμηση των χαρακτηριστικών του κομήτη; Μα, φυσικά, επειδή η πρότασή του είναι η πιο εξωτική και πιο «δημοφιλής».
Γ. Ακόμα και στο ίδιο το paper του Loeb, αναφέρεται ότι αυτό το paper είναι υποθετικό και είναι μια «εκπαιδευτική άσκηση». Αναφέρεται, μάλιστα, ότι το πιθανότερο σενάριο είναι να είναι κομήτης. Αυτό αποσιωπάται συνήθως στην παρουσίαση του θέματος.
Η ανακοίνωση του Ινστιτούτου SETI
Λίγοι οργανισμοί μπορούν να ισχυριστούν ότι έχουν επενδύσει περισσότερο χρόνο και χρήμα στην αναζήτηση εξωγήινης νοημοσύνης από το Ινστιτούτο SETI. Επομένως, αυτό το απόσπασμα από το άρθρο που δημοσίευσαν στην ιστοσελίδα τους έχει ιδιαίτερη αξία.
Συμπεριφέρεται όπως ένας κομήτης: Διαθέτει έναν στερεό πυρήνα που, καθώς θερμαίνεται, απελευθερώνει σκόνη και αέρια, δημιουργώντας μια κόμη και μια ουρά.
Δεν υπάρχουν ενδείξεις τεχνολογίας: Οι αστρονόμοι δεν έχουν ανιχνεύσει κανένα σήμα, ούτε έχουν παρατηρήσει ίχνη προώθησης ή τεχνητές δομές. Με λίγα λόγια, δεν έχουν δει τίποτα που να θυμίζει κατασκευασμένο αντικείμενο.
Φυσικές διαφοροποιήσεις: Δεν συμπεριφέρονται όλοι οι κομήτες το ίδιο. Διαφορετικές «μήτρες» μέσα στον Γαλαξία οδηγούν σε διαφορετικές χημικές συνθέσεις. Η πρώιμη δραστηριότητα του 3I/ATLAS είναι ασυνήθιστη, αλλά όχι έξω από τα όρια των φυσικών πιθανοτήτων.
Η απλούστερη εξήγηση είναι η πιο ταιριαστή: Το Ξυράφι του Όκαμ μάς υπενθυμίζει να προτιμούμε την εξήγηση που απαιτεί τις λιγότερες παραδοχές. Στην περίπτωση του 3I/ATLAS, αυτό σημαίνει πως πρόκειται για κομήτη – όχι για διαστημόπλοιο.
«Τι θα πεις αν τελικά είναι εξωγήινο σκάφος;»
Μπορούμε να απορρίψουμε 100% ότι είναι εξωγήινο σκάφος; Όχι βέβαια. Μπορεί να είναι εξωγήινο σκάφος, το οποίο σκόπιμα έχει κόμη, ουρά και εκτοξεύει εκατοντάδες κιλά διοξειδίου του άνθρακα και νερού το δευτερόλεπτο για να μας εξαπατήσει. Όμως, δεν μπορούμε να στηριχτούμε σε ένα τέτοιο είδος παραλογισμού. Γιατί, με αυτή τη λογική, κινδυνεύουμε, τελικά, να πιστέψουμε το οτιδήποτε. Ποιος μπορεί να με διαψεύσει εάν ισχυριστώ ότι στο υπέδαφος του Άρη υπάρχει ένας εξωγήινος πολιτισμός που ετοιμάζεται για επίθεση; Είναι άραγε «απόλυτος» όποιος διαφωνεί με αυτή την αυθαίρετη υπόθεσή μου; Όχι βέβαια. Οι επιστημονικές υποθέσεις πρέπει να χτίζονται πάνω σε ενδείξεις και απτά στοιχεία και όχι στο «γιατί όχι;» ή «ωραία θα ήταν να…».
Σε κάθε περίπτωση, στο ερώτημα «τι θα πεις αν τελικά είναι εξωγήινο σκάφος» η απάντηση είναι εξαιρετικά απλή και ξεκάθαρη: θα πω ότι είναι εξωγήινο σκάφος και θα απαριθμήσω αναλυτικά τα επιστημονικά δεδομένα και τα στοιχεία που καταδεικνύουν αυτό το γεγονός.
Επιστροφή στην ουσία
Αυτό που καθιστά αντικείμενα σαν τον κομήτη 3I/ATLAS ενδιαφέροντα είναι η μακρινή τους προέλευση. Οι πλανήτες, οι αστεροειδείς και οι κομήτες του ηλιακού μας συστήματος γεννήθηκαν όλοι στην ίδια «γειτονιά» του Σύμπαντος, από παρόμοια συστατικά στοιχεία. Αντιθέτως, οι διαστρικοί «επισκέπτες» όπως ο κομήτης 3I/ATLAS, μας δίνουν την ευκαιρία να μάθουμε περισσότερα για άλλα ηλιακά συστήματα, ενδεχομένως πολύ μακρινά και πολύ πιο διαφορετικά από το δικό μας, στα οποία ο άνθρωπος πιθανότατα δεν θα φτάσει ποτέ. Αντί να εφευρίσκουμε εξωγήινους σε κάθε αίνιγμα που παρουσιάζεται, ας εκτιμήσουμε την ευκαιρία που έχουμε να αναγνωρίζουμε και να μελετούμε υπολείμματα πλανητικών συστημάτων από τα βάθη του χώρου και του χρόνου.
- Η αστρονομική μονάδα είναι η μέση απόσταση Γης-Ηλίου και αντιστοιχεί περίπου σε 150 εκατομμύρια χιλιόμετρα. ↩︎
Χρήσιμες πηγές:
- Η κόμη του 3I/ATLAS αποτελείται κυρίως από διοξείδιο του άνθρακα: https://www.universetoday.com/articles/3iatlass-coma-is-largely-carbon-dioxide
- Πολύ καλό άρθρο όπου εξηγούνται τα διαφοροποιημένα σημεία εξάχνωσης των αερίων στους κομήτες, σε συνδυασμό με τα χαρακτηριστικά του 3i/ATLAS:
https://bigthink.com/starts-with-a-bang/spherex-jwst-comet-3i-atlas/ - Το άρθρο του SETI Institute:
https://www.seti.org/news/visitors-from-the-stars-understanding-comet-atlas-without-the-hype/ - Paper που δείχνει ότι βρέθηκε σίδηρος στον κομήτη και μειώνεται η αναλογία Ni/Fe: https://arxiv.org/abs/2509.26053
- Paper που υπολογίζει ότι υπάρχουν περίπου 10.000 αντικείμενα στο μέγεθος του ‘Oumuamua ή μεγαλύτερα εντός της τροχιάς του Ποσειδώνα:
https://arxiv.org/pdf/2407.06475 - Άρθρο της ESA για τις φωτογραφίες που έλαβε από τον κομήτη, συμπεριλαμβανομένου ενός πολύ καλού infographic με την πορεία του και τα κομβικά σημεία της τροχιάς του:
https://www.esa.int/Science_Exploration/Space_Science/ESA_s_ExoMars_and_Mars_Express_observe_comet_3I_ATLAS
